jezykozaw (PDF)

konkurujące z Egiptem.
JĘZYKOZN.-dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem natury języka,funkcji, struktury i
Materialnym dowodem na istnienie ich języka są gliniane tabliczki zapisane pismem klinowych,
prawidlowosci rozwoju. Wspołcz. jest 3,5-6 tys. syst. Językowych. Odkrycie
odczytane na pocz. XX w. 3.J.TOCHARSKI – najpóźniej odkryty język indoeurop,znany z nowoż.
(europa)SANSKRYTU – j. indoeurop. ,rózniącego się b.od greki i łaciny (podstawy dotychczas.
txt(V-VIII w)odkrytych w Turkiestanie Wsch. Nie zachowały się kontynuacje j. 4J.GRECKI-Po
gramtyk) sprawiło,że studia językoznawcze osiągnęły rangę poważnej dyscypliny. 2.
rozpadzie na płd. udali się przodkowie staroż.Greków, przez to w rejonie M.Egejskiego i płd. części
Językozn.:a)WEWN.- budowa samego języka b)ZEWN.- zagadnienia zwiazane ze stos. j. do
innych zjawisk(kultury,zróżnicowania społ i geogr, nauczanie języków. 3. W językz. rozróżniamy: Półwsypu Bałkańskiego pojawił się ten j i wymarły później j. Staromacedoński.
a)TEORETYCZNE-nauka zajmująca się istota i strukturą języka b)STOSOWANE bada możliwości 5.ITALOCELTYCKA WSPÓLNOTA JĘZYKOWA-zach. gałąź rodziny indoeurop.(utworzona
przez plemiona italoceltyckie w rejonie górnego biegu Renu i Dunaju)Rozpadła się
i sposoby wykorzystania osiagnięć lingwistyki w różnych dziedzinach życia. 4. Badania
językoznawcze: a)OGÓLNE- właściwości,które charakt każdy j.,bada cechy ogólne j. jako społecz prawdopodobnie w 2 tys. pne .
sposobu komunikacji oraz strukturę i zasady funkcjonowania j-ów świata. W jego ramach wyróżnia 6.ŁACINA- po rozpadzie italoceltyckiej wspóln.jęz. wyodrębniła się
gr plemion italskich i im zawdzięczamy łacinę.7.J.ROMAŃSKIE– podstawą
się językozn. TYPOLOGICZNE(rodzaj językozn. porównawczego o char. synchronicznymnowoż.Języków(wł,franc,hiszp,port,kataloński,prowansalski,retroromański,sardyński,rumuński,
porównywanie języków,ustalenie podobieństw i różnic)wyróżniamy:-J.HISTORYCZNOmołdawski) była łacina w postaci ludowej 8.J.CELTYCKIE: irlandzki, szkocki, walijski, bretoński;
PORÓWNAWCZE- j.historyczne-metoda badania j. przez analize jego ewolucji i porównaniu z
w czasach staroż. wymarł j. galijski, w nowoż. j. kornwalijski(używany do XVIIIw) i
odnośnymi faktami języków pokrewnych
mański(używany na wyspie Man do połowy XX w.)
J. FUNKCJONALNO-PORÓWNAWCZE- j.typ. jest j.funkcyjnym(synchr), które rozciąga swój
9.GERMAŃSKA RODZINA JĘZYKOWA-(niem,ang,holenderski,flamandzki, fryzyjski,
zakres działania na wszystkie języki,opisuje je łącznie.Łączny opis języków umożliwiają dwie
szwed,duński,norw,islandzki,
okoliczności: A)wszystkie języki naturalne mają pewne cechy wspólne-uniwersalia językowe:
konwencjonalny char. języka i jego dwuklasowość, wyst.w każdym j. nazw własnych, elementów farerski + jidysz + afrikaans)
deiktycznych, samogl. i spółgł. KLASYFIKACJA JĘZYKÓW Podzial dychotomiczny( jedne języki Półno.gr plemIon indoeurop. to Germanie -zajęli Skandynawię, wyspy duńskie,Płw. Jutlandzki i pas
posiadają pewne cechy, a inne nie).Na bazie j. typ. powst j. kontrastywne. (poł XXw.)- opis różnic lądu na płd. od niego. Najwcześciej zapisywany był j.GOCKI (IVw ne)Nie zachował się.
10.J.INDOIRAŃSKIE– sanskryt, j. nowoindyjskie, nowoirańskie
istniejacych m. dwoma językami. Najczęściej jest to język rodzimy i obcy. Wyniki badań
(perski,afgański,tadżycki,kurdyjski,osetyński), j.dardyjskie(mieszkańców Pn-Zachkontrastywnych znajdują zastos. w jezykozn. stosowanym, w dydaktyce języków obcych i w
Indii,płn.Pakistanu i płn. Afganistanu),j europejskich Cyganów. Z osobnej linii wywodzi się j
translatoryce.
ormiański (te same źródła co wymarły frygijski)
11.STAROŻ. J.BAŁKAŃSKIE-zachował się j. Albański( z grupy jęz. illiryjskich)
WYKŁAD 1
12.J.BAŁTYCKIE-dały im pocz. dialekty centralne indoeuropejszczyzny.
JĘZYKOZN.(powst.XIXw.)-dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem natury j., jego
Do dziś zachowane:litewski i łotewski. (wymarłe to j. Bałtów:kurski, jaćwieski,pruski)
funkcji,struktury i prawidłowości rozwoju.
13.J.SŁOWIAŃSKIE-dały im pocz. dialekty centralne indoeuropejszczyzny.
*na świecie: 3,5-6 tys. systemów
pol,czes,słowacki,górno- i dolnołóżycki, ros, ukraiński, białorus, serbskochorwacki, słoweński,
język. (różnica przez różną interpret. „język” i „dialekt”) *Pierwsze badania-teksty wedyjskie w
bułgar, macedoński)(wymarłe:połabski, dialekty Maklenburgii, dialekt słowiański) Najwcześniej
Indiach,okres kulm. V-IV w.pne, powstanie opisowo-normatywnej gramatyki sanskrytu
zapisany Staro-Cerkiewno Słowiański (X w.), utworzony na cele misyjne przed Cyryla i Metodego
Paniniego.*Grecja- VI w.pne, analiza utworów Homera(kwestie gram. filozof – forma wyrazu, a
jego sens,j. a rzeczywistość) *Koniec XVIII w. odkrycie przez Europ. SANSKRYTU – powstaje (IX w) 14.J.UGROFIŃSKE-nie indoeurop. należą do URALSKIEJ GR.JĘZYKOWEJ– język
węgierski, fiński, estoński, karelski, lapoński.***
językozn. Porównawcze i diachroniczne. XIX w. językozn.- Materiałowe i historyczne XX w.
PRAINDOEROPEJSKI nie jest źródłem wszystkich języków.W Europie były niewielkie wyspy
językozn. -Uogólnienie,podejście synchroniczne
ludów nieindoeuropejs. np.Etruskowie, Liguryjczycy i Sardyńczycy (płd.) Piktowie i Kaledonowe
1.STRUKTURALIZM: Ferdynand de Saussure.Odróżnia j. jako twór abstrakcyjny i społ od
(Wyspy Bryt.)
mówienia-procesu konkretnego i jednostkowego. Znaczenie wyr. nie jest uwarunkowane samym
brzmieniem,ale położeniem jakie zajmuje jako znak jęz. w całym systemie jęz. Język sam w sobie i Iberowie (płw. Pirenejski) jedyna pozostałość po nich to j.baskijski- wywodzi się od
j.iberyjskiego(granice Hiszp. i Fr.).50% społ. Używa jęz. indoeuropejskich, 1/4 ludzi języki z
ze względu na samego siebie.LANGUE- system znaków,zjawisko społ. PAROLE – mówienie,
rodziny chińsko-tybetańskiej.
zjawisko indywidualne Langue+Parole=ogólna zdolność mówienia. L i P nieodłączne.
1.RODZINA CHIŃSKO-TYBETAŃSKA- chiński, tybetański, birmański, wietnamski, syjamski,
SYSTEMOWOWŚĆ jęz.-system relacji między znakami jęz. Znak nie występuje w izolacji,
laotański, języki taskijskie.Nie należą do niej japoński i koreański( jęz. genetycznie izolowane)
najważniejsza relacja to opozycyjność. 2.GRAMATYKA TRANSFORMACYJNO2J.AŁTAJSKIE-turecki, mongolski, tatarski, kirgijski, kazachski, uzbecki, azerbejdżański,
GENERATYWNA-Noam Chomsky (koniec '50). Opozycja do amer. dystrybucjonizmu.
mandżurski.
TRANSFORMACJA(z.Harris) wzajemny stosunek m. dwiema konstrukcjami
3.RODZ.SEMICKO-CHAMICKA– arabski,hebrajski(wyszedł z użycia na przełomie starej i nowej
gram,pozwalający,przy użyciu odpowiednich reguł,na przekształcenie 1 w 2 (np.str czynna na
ery), nowohebrajski(powstał na początku XX w) TEORIA NOSTRATYCZNA- twórca duński
bierną) GENEROWANIE-w celu wykrycia reguł decydujących o tworzeniu (generowaniu)
językoznawca Holder Pedersen, przedst.– Rosjanin Władysłam Illicz-Switycz. Wg. Teorii można
zdań.Kompetencja przeciwstawiona performancji (jak langue i parole).KOMPETENCJAmówić o wspólnym prajęzyku dla języków indoeurop, semito-chamickich, ałtajskich, uralskich,
nieuświadomiona,implicytna wiedza,mówiących,słuchających o swoim języku,możliwość
drawidyjskich i kaukaskich. Dowodem na wspólne źródło tych j-ów jest podobieństwo zaimków
wypowiadania i rozumienia nowych zdań,możliwość odróżnienia zdań gram ok i nie ok,
osob. o sposób wyrażenia negacji.
parafrazowanie zdań, rozpoznawanie wieloznaczności.PERFORMANCJA(WYKONANIE)faktyczne użycie j. w konkretnej sytuacji. Zależy od kompetencji językowej, ale nie jest przez nią Obecny stan wiedzy skłaniado przyjęcia teorii poligenezy mowy ludzkiej
zdeterminowana. Wpływ na mowę może mieć:stan psychiczny w trakcie mówienia, pamięć.
GRAM. GENERATYWNA -model kompetencji idealnego użytkownika języka. GRAM. TRANSF- WYKŁAD 3:
GENERATYWNA-za najważniejszą płaszczyznę j. uznaje pł. syntaktyczną,a za podst. jednostkę- STRUKTURALIZM-j to system znaków wchodzących w skomplikowaną sieć wzajemnych
zdanie.Podział Chomski'ego: STRUKTURA POWIERZCHNIOWA-budowa zdania opisywana w powiązań. PRAGMATYZM-j to zespół środków odwoływania na 2. człowieka lub gr ludzi, które
powinny spowodować, by człowiek lub gR postępowała z wolą nadawcy. KOGNITYWIZM- j to
kategoriach morfemów,wyrazów,gram relacji między wyrazami.
środek kumulacji międzypokoleniowej wiedzy o świecie i rzeczywistości. Znakami są wszystkie
STR.GŁĘBOKA-nie jest dostępna w bezpośr obserwacji(tak jak powierzch.) zawiera wszystkie
przedmioty, wydarzenia etc. i postrzegany zmysłami element wywołujący określone skojarzenia.
info,potrzebne do interpretacji semantycznej zdania.
ZNAK ma str oznaczającą (formę) i oznaczoną (treść). Zwiazek m formą, a treścią nie jest
*1 strukt pow. może odpowiadać kilku strukt głębokim. Zaskoczył nas wybór X) *Kilka struktur
motywowany podobieństwem. Powiązane i uporządkowane znaki tworzą system (kod). CECHY
pow=1 gł (Zaskoczył nas wybór X=zaskoczyło nas,że wybrano X) Powiązaniu struktur służą
ZNAKÓW: odbierane zmysłami; istnieje nad dający komunikat do odb; musi pojawić się znaczenie
REGUŁY TRANSFORMACYJNE-pośredniczą m. ograniczoną liczbą struktur
semantycznych(płaszcz. głęboka) a nieograniczoną ilością zdań możliwą do utworzenia na płaszcz. (myśl o ustalonej treści); obaj muszą znać zasady danego kodu. MODEL JACKOBSONA- nad
kieruje komunikat do odb, komunikat musi być zastosowany do kontekstu, musi istnieć kod
powierzch. GENERATYWIŚCI- plan budowy modelu kompetencji językowej,szukanie
pochodzenia tego modelu. Jak dziecko, w krótkim czasie opanowuje język ojczysty? Posłużyli się wspólny i kontakt. Znaczenie to str treściowa znaku. RODZAJE KOMUNIKOWANIA: intra- i
interpersonalne, grupowe, instytucjonalne, masowe.
pojęciem uniwersalistów.(XVIIw) UNIWERSALIA JĘZYKOWE -cechy wspólne wszystkich
KOMUN.POZASŁOWNA:tempo,brzmienie,intonacja,gesty,miny.J gestów to jeden z przykładów
języków,które mogą wynikać ze wspólnych ludziom właściwości fizjolog, psychologicznych,
zastąpienia systemu symbol. j. przez inne środki. Znak jest zawsze dwustopniowy, dwuelementowy
podobieństwa kultur lub z samej natury j. jako syst znaków. Chomsky:pewne ogólne cechy
struktury gramat wyst we wszystkich językach. Uniwersalia są wrodzone w umyśle->dzieci szybko – forma i treść. Znaki mogą być umowne albo naturalne. SYGANŁY mogą być podobne do rzeczy
i łatwo uczą się j. 3.JĘZYKOZN. KOGNITYWNE ('70,'80) opozycja do struktural. i generatyw. jak oznaczonej - symptomy; bez podobieństwa – symbole. Rodzaje symbolów:
piktogramy,logo,ideogramy, emotikony etc. Znaki językowe mogą mieć formę dźw. lub graf.
ludzie poznają świat → efekty poznania utrwalają w języku. Na podstawie danych językowych
chcą odtw obraz świata istniejący w umysłach i sposób jego konstrukcji.Przedst: George Lakoff i (wtórną). Saussure podkreśla DWOISTOŚC ZNAKU abstrakcyjny o dwoistym bycie, czyli ścisłym
znaczeniu m. przedst. dźw(strona znacząca),a pojęcie(str oznaczona). TRÓJKĄT SEMIOTYCZNY
Mark Johnson („Metaphors in we lived by”) R.Langacker, R.Jackendoff Różnica m. ligwistyką
Ogdena Richardsona: istnienie związku m. formą, pojęciem, a znaczeniem oraz
kognit a struktur.– zdefiniowanie przedmiotu badań. STRUKTURALIŚCI.- językozn.
pojęciem,znaczeniem i elementem świata doświadczanego. Warunki udanej komunikacji:
autonomiczne, przedmiot badań-”język sam w sobie i ze względu na samego siebie”
znajomość kodu językowego, sprawność socjolingwistyczna, sprawność komunikacyjna,
KOGNITYWIŚCI.- językozn. antropologiczne i kulturowe,zajmują się człowiekiem mówiącym.
Związek językowego zachowania się ludzi z ich myśleniem kulturą i naturą. Zdolności językowe są umiejętność dopasowania się do sytuacji, miejsca, czasu etc., sprawność pragmatyczna. KOD
JĘZYKOWY służy do budowania tekstów i ich interpretowania. Cel mówienia i pisania to
pochodną innych ludzkich zdolności percepcyjnych.(wzrok,słuch).
JĘZYK A NATURA LUDZKA,KULTURA-pojęcia wywodzą się z ludzkiego doświad. bezpośr. lub wytwarzanie bądź powtarzanie tekstów.FUNKCJE JĘZYKA: komunikatywna, socjalizująca,
z ludzkiego doświad pośredniego-efekt różnych przekształceń,uporządkowań,metaforyzacji(pojęcia kulturotwórcza.FUNKCJE WYPOWIEDZI przedstawieniowa,ekspresywna, impresywna.Kod jest
strukturą otwartą. Język nie powstał jako efekt jednorazowej umowy, ale wynik wielowiekowego
złożone). Doświadczenie: psychofizyczna kondycją człowieka jako jednostki i przedst
procesu. Własność znaków językowych: wielofunkcyjność i współfunkcyjność. SYSTEM
gatunku,związane jest także z uwarunkowaniami środowiskowymi, historią, tradycjami...
JĘZYKOWY, cechy: Konwencjonalność- składa się ze znaków konwencjonalnych;
KOGNI.badają sposób konceptualizacji świata (świat przekszt. na pojęcia)i jej efekty(jak ludzka
Semantyczność- znaki odsyłają do pewnych wspólnych dla ludzi pojęć, dzięki czemu ludzie
interpretacja zostaje zaklęta w języku).Gł poj dla teorii: kategoryzacja,modele pojęciowe i
potrafią rozumieć komunikaty w określonym języku; Dwuklasowość- dwa rodzaje znaków:
metaforyzacja.KATEGORYZACJA: od Arystotelesa (IVw.pn.e.) istnieje model kategoryzacji
PROSTE(odpowiadają pewnym klasom zjawisk otaczającej nas rzeczywistości), ZŁOŻONE (z
logicznej. Kategorię tworzą obiekty(zjawiska posiadające określony zbiór cech istotnych
(koniecznych i wystarczających). Zbiór cech wyst u wszystkich reprezentantów tej kategorii i różni tych prostych); Uniwersalność- można za jego pomocą przekazać informacje o nieograniczonym
zakresie; Otwartość i Całkowitość- zawsze, jeśli chodzi o języki żywe, głównie w zakresie
ja od innych. Kategorie mają wyraźne granice, nie ulegają zmianie(chyba, że zmieni się
słownictwa, reguły fonologiczne i gramatyczne są systemem zamknietym.
definicję).MODEL KATEGORYZACJI NATURALNEJ –poza teoriami naukowymi nie
porządkujemy tak rzeczyw. Istnienie kategorii nat. determinowane jest przez wiązkę cech
charakteryst prototypowych przedst. Nie muszą być to cechy naukowe, tylko najbardziej rzucające
się w oczy. [wygląd ptaka, to,że składa jajka, a nie kręgowiec stałocieplny...] MODELE
POJĘCIOWE-pojęcia mogą być zdefiniowane jedynie poprzez odesłanie do pewnych
wyidealizowanych, kulturowo specyficznych schematów. [kawaler – definiowany jako wyidealiz
model struktury społ.]
WYKŁAD 2
Koniec XVIII w. -odkrycie tekstów staroindyjskich i ich odczytanie
przed Williama Jonesa. Sanskryt podobny do języków europejskichdvau'2',trayas'3',catvar'4';nama'name'- podstawa do hipotezy,że większość języków Europy
wywodzi się z PRAJĘZYKA.Rozwój tej hipotezy-XIX w. Niemcy: Franz Bopp,Jacob Grimm,
August Schleicher, a potem szkoła młodogramatyków (Karl Brugmanni Bertholde Delbrück)
1.J.PRAINDOEROPEJSKI- jako prajęzyk-mowa(niejednolita)ludzi z ok.4000 lat p.n.e. obszar
zach. Eurazji. Koczowniczo-pasterski tryb życia(brak nazwy morza-brak żeglug)
2.J.ANATOLISJKIE- nie zachowały się, grupa ludów anatol. wyodrębniła się I (rozpad wspólnoty
indoeuropejskiej 4-3 tys.pne)i zajęła tereny dzis.
Turcji. Wymarły w 1tys.pne.Najpop.-J. HETYCKI(Hetyci,w 2tyslat pne stworzyli państwo

WYKŁAD 4
FUNKCJE ZNAKÓW: DIAKRYTYCZNA- rozróżnianie znaków językowych; SEMANTYCZNA
znaków prostych klasy pierwszej- oznaczanie zjawisk otaczającej nas rzeczywistości;
SKŁADNIOWA- łączenie znaków prostych w złożone klasy drugiej.

znaczy nic więcej, aniżeli to co reguła przewiduje. Uwaga- Derywaty przeważnie odznaczają się
nieregularnością semantyczną.
SYSTEMOWOŚĆ to istnienie zamkniętego układu abstrakcyjnych pozucji o charakterze
potencjalnym, muszą być wypełnione w dany sposób, nawet jeśli nigdy nie będzie praktycznej
potrzeby takiego wypełnienia [np. w systemie przypadków wołacz jest zawsze możliwy , chociaż
może nigdy nie być używany w mowie czy tekstach, dla przykładu słowo leasing o mój leasingu!)
Podsumowując, fleksja istnieje w postaci reguł poprzez które formy fleksyjne tworzone są w
tekstach, natomiast miejsce derywatów jest w słowniku, trzeba się ich uczyć i zapamiętywać.
Rola słowotwórstwa w sys. Językowym
- abstrakcyjne modele słowotwórcze, zakodowane w części gramatycznej systemu, stanowią
podstawę tworzenia nowych jednostek słownikowych; wg wzorców powstają nowe nazwy miejsc,
narzędzi, wykon. czynności
- drugi aspekt systemu słowotwórczego (aspekt statyczny) polega na porządkowaniu już
istniejącego słownictwa
Rola fleksji w sys. Językowym

- formy fleksyjne , tworzone względnie regularnie, służą sygnalizowaniu funkcji składniowej
JEDNOSTKA JĘZYKA- stały, funkcjonalnie wyodrębniający się i regularnie odtwarzany w
użytego w wypowiedzi słowa , a także przekazywaniu informacji znaczeniowych (np. liczba
tekstach element języka, dalej nierozkładalny w danej płaszczyźnie językowej (fonem, morfem,
przedmiotów pojawiających się w wypowiedzi). Te znaczenia określane są jako KATEGORIE
leksem, zdanie).
GRAMATYCZNE :
PODSYSTEM FONOLOGICZNY- obejmuje zbiór typów najmniejszych elementów fonicznych, Kategorie gramatyczne
które w danym języku stanowią budulec znaków i służą do rozróżniania w procesie komunikacji. Są to znaczenia komunikowane w sposób regularny i konieczny(z góry narzucony) za pomocą form
Najmniejsze elementy- FONEMY.
fleksyjnych, przysługują klasom leksemów w różnoraki sposób i dotyczą informacji semantycznej
DŹWIĘKI MOWY charakteryzują się: 1. Aspektem akustycznym- cechy fizyczne fali; 2. Aspektem lub syntaktycznej. [ ZE WZGLĘDU NA FUNKCJE wyróżniamy kategorie semantyczne i
artykulacyjnym- sposób wytwarzania dźwięku przez narządy mowne; 3. Aspektem percepcyjnym- syntaktyczne]
sposób odbioru przez ucho.
kat. Imienne:
FONOLOGIA- dziedzina językoznawstwa, która opisuje funkcję elementów dźwiękowych i tylko Kategoria rodzaju – charakter wyłącznie SYNTAKTYCZNY, dla rzeczowników jest to kat.
te cechy elementów, które są ważna dla komunikacji (zestaw fonemów).
Klasyfikująca (każdy rzeczownik ma rodzaj, ale nie odmienia się przez niego!) a dla pozostałych
części mowy jest to kategoria fleksyjna (sygnalizuje podrzędność składniową względem
nadrzędnego rzeczownika)
Kategoria liczby – dla rzeczowników jest to kat, semantyczna i fleksyjna (rzeczowniki zwykle
odmieniają się przez liczbę), chociaż Ma zakres ograniczony, bo znamy też przykłady wyrazów
nieodmieniających się przez liczbę , są to tzw pluralia tantum (drzwi, sanie) oraz singularia tantum
(młodzież, chodzenie, ptactwo)
Dla przymiotników, zaimków przymiotnych i czasowników liczba to także kat. Fleksyjna, jednak o
funkcji syntaktycznej (nie tak jak to było dla rzeczowników semantycznej)
Kat. Werbalne :
Czas- Służy aktualizacji wypowiedzi, usytuowaniu zdarzenia w czasie w stosunku do momentu
aktu mowy ; czasowniki niedokonane mają 3 wartości – przesłość, teraźniejszość, przyszłość
Tryb – istotą tej kategorii jest przekazywanie informacji o ustosunkowaniu nadawcy wypowiedzi do
CECHY FIZYCZNE DŹWIĘKU: 1. Iloczas- czas trwania danego dźwięku;
zdarzenia o którym mówi. (inaczej modalność) ; 3 wartości – tryb przypuszczający , rozkazujący,
2. Cecha intonacji- zmiana wysokości tonu w czasie wymowy głoski;
oznajmujący
3. Akcent dynamiczny- polega na silniejszym wymówieniu danej sylaby, której centrum stanowi
Osoba – kateogria ta aktualizuje wypowiedź przez odniesienie opisywanego stanu rzeczy do
samogłoska. Stały akcent: a) inicjalny- akcentowana pierwsza sylaba wyrazu; b)oksytonicznyuczestników dialogu; istnieje duża grupa orzeczeń (predykatów) , które nie mogą być orzekane o
ostatnia sylaba wyrazu; c)stały paraoksytoniczny- trzecia sylaba od końca.
osobach.
FONEM- najmniejsza jednostka funkcjonalna systemu językowego realizowana w ciągu
Podsystem składniowy
fonicznym, służąca do rozróżniania i współtworzenia znaków- sam fonem jest diakrytem, zespołem
- wśród reguł gramatycznych najważniejsze są reguły składni i posporządkowane jej reguły fleksji
cech dystynktywnych realizujących się w głoskach.
- na tworzenie wypowiedzi składają się 3 kroki – wybór określonego schematu zdania , przyjęcie
WARIANT FONEMU- głoska realizująca fonem i jego cechy dystynktywne, dlatego głoska jest
określonej postawy modalnej , zastosowanie zasady rozwijania grup (w tym podporządkowanie
najmniejszym elementem fonicznym, dającym się wyróżnić w mowie.
członów składniowcyh), różne przekształcenia schwmatów i stosoanie zasad budowy zdań
DYSTRYBUCJA: KONTRASTUJĄCA- istnienie odrębnych fonemów (nowa- mowa, tom- dom);
złożonych
UZUPEŁNIAJĄCA- gdy mamy do czynienia z dwoma wariantami pozycyjnymi jednego fonemu (t
- do systemu językowego w zakresie składni należą: schematy zdań, reguły przekształcania
dziąsłowe przed spółgłoskami dziąsłowymi, zębowe- przed zębowymi); IDENTYCZNA- warianty
konstrukcji, reguły rozwijania grup podporządkowywania sobie wyrazów (np. z wyrazów brak i
fakultatywne (rak w wymowie przedniojęzykowej i przy użyciu języczka ‘francuskie r’ :D).
kolega mogą nam powstać różne grupy podrzędne – kolega brata, brat koleg, gr, współrzędne brat i
OPOZYCJA FONOLOGICZNA- istnienie przeciwstawienia elementów dźwiękowych, z którymi
kolega, brak albo kolega itp. ) oraz inofrmacja o trybie wypowiedzi (postawa modalna
wiąże się różnica znaczeń (pas- bas, par- bar).
stwierdzajaca, żądająca tudzież pytajaca)
OPOZYCJA PRYWATNA- jeden z członów jest bogatszy o pewien element (struktura A : A-x).
OPOZYCJA RÓWNORZĘDNA (ekwipolentna)- oba człony posiadają pewien zespół cech
Wykład 6: Wyrazy funkcjonują w 3 wymiarach:
wspólnych, ale różnią się elementem, który dla każdego jest odmienny (struktura A+x : A+y).
1. W relacji do świata,
OPOZYCJA GRADUALNA- dźwięki przeciwstawiają się tą samą cechą o różnym stopniu
2. W relacji do mówiących podmiotów,
nasilenia, pojawia się przy samogłoskach (O : U, obie tylnie, zaokrąglone, ustne, różnią się
3. W relacji do innych wyrazów.
nasileniem tych cech)
Znaczenie: relacja do świata, pozajęzykowej rzeczywistości; relacja między słowem a klasą
przedmiotów i zjawisk.
Wykład 5
Zakres znaczeniowy wyrazu: wszystkie przedmioty, zjawiska, które tym wyrazem mogą być
Morfemy :
nazwane. Treść znaczeniowa: uporządkowany zbiór cech łączony przez ludzi posługujących się
- Najmniejszą jednostką znaczącą jest morfem.
danym językiem z przedmiotami, zjawiskami wchodzącymi w zakres wyrazu (są to cechy
- 3 rodzaje morfemów – LEKSYKALNE (mal- ; pies- ps-) , SŁOWOTWÓRCZE (-utk, -arz, - ek) I
charakterystyczne, ale i stereotypowe).
FLEKSYJNE (-ego, -owi)
Cechy (dotyczy treści znaczeniowej) desygnatów wyrazu (przedmioty zjawiska, które wchodzą w
- Cechą morfemu jest fakt, że jest to połączenie formy i znaczenia
zakres wyrazu), cechy łączone z desygnatami przez ludzi posługujących się danym językiem.
- zjawisko oboczności (supletywizmu) różnych morfemów w paradygmacie fleksyjnym jednego
Językowy obraz obiektu zależy od tego kto go opisuje i od swoich właściwości.
leksemu (np. rok/lata; idę/szedł) powinno być traktowane jako wielomorfemowość a nie allomorfia
Znaczenia są własnością społeczną, są zinstytucjonalizowane; znaczenie świadomie uwydatnia
- warunkiem uznania ciągu fonicznego za morfem jest również identyczność znaczenia
pewne cechy a inne pomniejsza.
-procedury wykrywania morfemów opierają się na tworzeniu proporcji ; jeśli nie ma możliwości
Cechy znaczeniowe są uporządkowane. Jeden ze składników znaczeniowych jest hierarchicznie
ustalenia proporcji, to jest to sygnał, że ciąg foniczny NIE JEST MORFEMEM
najważniejszy. Pozostałe składniki układają się według zasad wspólnych dla całych klas (np. Dla
- 2 funkcje morfemów – semantyczna (gł. morfemy leksykalne i słowotwórcze) i syntaktyczna ( gł.
zwierząt to jest: miejsce przebywania [zwierzęta domowe], rozmiar, wygląd, zachowanie [łowi
morfemy fleksyjne)
myszy i miauczy], stosunek do ludzi). Te cechy składają się na sferę desygnacyjną (określanie
- podział morfemów ze względu na kryterium łączliwości swobodne, czyli takie które występują
miejsca pojęcia wśród innych, podobnych).
samodzielnie (np. tu, teraz, dziś) i związane, czyli takie które zawsze występują z innymi
Konotacja obejmuje stereotypowe cechy przypisywane rzeczom, zjawiskom, przypisywane zgodnie
morfemami jak np. morfemy fleksyjne i słowotwórcze (np. sufiks –arz w wyrazie piekarz ; cząstka
z systemem kulturowym. Sfera konotacyjna tworzy warstwę znaczenia fakultatywną
-ow- w wyrazie domowy)
Cechy przypisywane desygnatowi są bardzo subiektywne!
- szczególną trudność w klasyf. Dystrybucyjnej stanowią morfemy występujące obocznie jako
Wieloznaczność (polisemia) – kiedy jedno słowo możemy odnieść do więcej niż jeden klasy
samodzielne bądź związane słowotwórczo - są to przyimki i przedrostki
desygnatów, z którymi wiążę się więcej treści znaczeniowych.
- odróżnienie pojęć morfemu, morfu i allomorfu :
- najmniej regularne powiązanie oparte są na metaforze (np. Głowa człowieka, głowa kapusty,
MORF to najmniejszy, dający się wyodrębnić w wyrażeniu element posiadający znaczenie. Każdy
głowa państwa)
morf jest reprezentantem jakiegoś morfemu, morfem może mieć kilka morfów. [ Morfy mogą być
- wieloznaczność oparta na przyległości czasowej, przestrzennej, przyczynowej (na metionimii)
prefiksami, sufiksami, interfiksami etc.; w homonimii (np. "pokój światowy", "pokój w
Wieloznaczność gwiaździsta - w niektórych związkach słów wszystkie znaczenia (poboczne)
mieszkaniu") ten sam wyraz stanowi dwa morfy .]
powiązane są znaczeniem głównym.
MORFEM to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie, której nie
Wieloznaczność łańcuchowa – każde kolejne znaczenie powiązane jest wyłącznie z najbliższym.
można więc podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe.
Relacja semantyczna – określony związek 2 elementów sys. Językowego (np stusunek nadrzędności
ALLOMORFY to morfy odpowiadające jednemu morfemowi, inaczej: są to warianty jednego
i podrzędności znaczeń, synonimia, homonimia, antonimia.
morfemu. [np. allomorfy morfemu "pies" uznamy: ps-, pies-.]
Synonimia – relacja semantyczna polegająca na wyrażaniu zbliżonej treści semantycznej za pomocą
Słowotwórstwo a fleksja :
dwóch lub więcej różnych pod wzgl. Formalnym jednostek jęz.
- produkty operacji słowotwórczych pomnażają słownictwo, a produkty operacji fleksyjnych
Antonimy – leksemy przeciwstawne pod względem znaczeniowym.
stanowią doraźnie tworzone człony wypowiedzeń
Antonimy właściwe – leksemy, które pozostają w logicznym stosunku przeciwieństwa, są
-derywat to wyraz motywowany, jednostka złożona, o dwudzielnej budowie formalnej. Część
odcinkami lub punktami końcowymi na osi powstałej z uporządkowania składników pojęcia
zwana tematem słowotwórczym pokrywa się z wyrazem-bazą; pozostała część, czyli formant
nadrzędnego według natężenia tej samej właściwości.
decyduje o różnicy między bazą a derywatem i sprawia, że derywat staje się strukturą.
Konwersje odpowiadają relacjom odwrotnym (np. Mąż-żona, kupić-sprzedać)
- na gramatyczność konstrukcji składają się 3 elementy : regularność formalna (inaczej
Antonimia wewnątrzwyrazowa (enantiosemia) ma miejsce, gdy w relacji przeciwstawności
kategorialność), regularność semantyczna i systemowość
pozostają znaczenia jednego wyrazu.
KATEGORIALNOŚĆ polega na tym, że konstrukcje tworzone są wg ściśle określonej reguły od
Oksymoron – to zestawienie wyrazów, których znaczenie jest sprzeczne, wykluczające się.
każdej kategorii. Uwaga- derywaty nie posiadają tej właściwości, bo nie da się np. podać reguły wg
Hiponimia – jedna z podst. Relacji paradygmatycznych przejawiająca się w strukturze pola
której tworzymy nazwy wykonawców czynności od danych czasowników, np. nosić nosiciel, palić
semantycznego; relacja znaczeniowa między wyrazami oparta na zasadzie nadrzędności i
palacz, pisać pisarz ALE nie ma formy od czasownika siedzieć !
podrzędności (np. Wyraz ogólny – zwierzę, szczegółowy – pies, precyzyjny – pudel). Wyraz
REGULARNOŚĆ SEMANTYCZNA polega na tym że konstrukcja utworzona wg reguły nie

nadrzędny semantycznie to hiperonim a podrzędny to hiponim.
Pole semantyczne – uporządkowany wewnętrznie pod względem paradygmatycznym i
syntagmatycznym zbiór wyrazów powiązanych przynależnością do wspólnej kategorii
znaczeniowej(np. Nazwy pokrewieństwa, czasowniki oznaczające ruch). Stanowią one jednostki
składowe systemu słownikowego. Szczególnego typu związkami znaczeniowymi w obrębie pola są
rwlacje homonimii, synonimii, antonimii.
Jost Trier – twórca teorii pól. Twierdził, że na każde pole pojęciowe nakładają się wyrazy, które
rozczłonkowują je w całości i tworzą pole wyrazowe, a zatem wyraz rozpatrywany poza polem
językowym nie ma znaczenia.
Cały zasób leksykalny jest wewnętrznie uporządkowany, słownictwo jest najbardziej wyrazistą
płaszczyzną języka, w którym ujawnia się językowy obraz świata.
Wykład 7 *Języki są strukturalnie sobie równe, nie ma pomiędzy nimi różnic w rozwoju. Mogą
różnić się zasobem, zakresem słownictwa. Nie ma etapów i faz przez które mógłby przechodzić
język, takich jaki u dziecka uczącego się języka. *Pożyczka językowa- wprowadzenie obcego
wyrazu czy wyrażenia w obieg językowy danego języka. *Kalka językowa - obcy wyraz lub
wyrażenie przyjmuje formę zgodną z rodzimymi formami językowymi. [samochód – kalka
zastępująca pożyczkę -automobil] *Największy pożyczkobiorca - j.ang. j.ros. Polski – od
oświecenia polityka kalek.[tlen-oksygen,wodór-hydrogen] *80% języków zagrożonych jest
wyginięciem. * Chiński, Hiszpański, Ang, Bengalski, Hindi, Portugalski, Rus, Japoński – 2,5 mld
ludzi je używa. + 20 języków z co najmniej 50mln.ludzi używających- połowa całej ludzkości 2
połowa ma do dyspozycji prawie 6000 jęz. Polski mieści się w 72 jęz. *Wszystkie jęz. którymi
mówi <1000 osób-zagrożone wyginięciem. *Jeśli jakiś język uznany jest za martwy(nikt nim nie
mówi) ale zostawił po sobie pismo i teksty lit. Można go rewitalizować[jak hebr.] *Eliezer Ben
Jehuda(żydowski ling. Twórca współczesnego hebr.) terminy międzynarodowe zapożyczył z j.pol.
(pożyczkodawca dla hebr.) *język globalny- ludzie chcą posiadać wspólny język, spowodowane
jest to rozszerzeniem kontaktów(rozwój nauki, biznesu, sztuki, sportu), globalizacją. J.ang jest
kandydatem do tej roli- mówi nim od 800mln do 4mld ludzi. Ang. jest najczęściej używany po
chińskim i hiszpańskim. *globish- ogólnoświatowy system komunikacji polegający na użyciu
minimalnego zasobu słów ang.