Fiodor Dostojewski Idiota (PDF)

FIODOR DOSTOJEWSKI

IDIOTA

POWIEŚĆ W CZTERECH
CZĘŚCIACH

CZĘŚĆ
PIERWSZA

I
W końcu listopada, w odwilż, około dziewiątej rano, pociąg petersbursko-warszawskiej kolei żelaznej całą parą
podjeżdżał do Petersburga. Było tak wilgotno i mglisto, że ledwie rozedniało; o dziesięć kroków od toru, na
prawo i na lewo, trudno było cokolwiek dojrzeć z okien wagonu. Między pasażerami było też kilku takich,
którzy wracali z zagranicy; ale największy ścisk panował w przedziałach trzeciej klasy, gdzie pełno było ludzi
pospolitych, jadących za swoimi interesami nie bardzo z daleka. Wszyscy, jak zwykle w podróży, czuli się
zmęczeni, wszystkim przez noc ociężały oczy, wszyscy porządnie zziębli, wszyscy mieli twarze bladożółte,
koloru mgły.
W jednym z wagonów trzeciej klasy od samego świtu znaleźli się naprzeciwko siebie tuż przy oknie dwaj
pasażerowie - obaj młodzi, prawie bez bagażu i niezbyt strojnie przyodziani, obaj o dosyć ciekawych
fizjonomiach i obaj pragnący wreszcie nawiązać rozmowę. Gdyby obaj wiedzieli nawzajem o sobie, co ich w tej
chwili szczególnie czyni godnymi uwagi, zdziwiliby się oczywiście, że przypadek tak dziwnie zrządził, sadzając
ich razem w wagonie trzeciej klasy petersbursko-warszawskiego pociągu. Jeden z nich był mężczyzną
niewielkiego wzrostu, może dwudziestosiedmioletnim, kędzierzawym, niemal brunetem, o szarych, małych, ale
ognistych oczach. Nos miał szeroki i nieco spłaszczony, kości policzkowe wydatne; cienkie usta bez przerwy
układały mu się w jakiś bezczelny, ironiczny, a nawet złośliwy uśmiech; jednak wysokie i nader foremne czoło
upiększało twarz, której dolna część była tak nieszlachetnie rozwinięta. W twarzy tej szczególnie uderzała
śmiertelna bladość, nadająca fizjonomii młodzieńca pozór wycieńczenia mimo jego solidnej budowy, a zarazem
jakiś rys namiętności, wielkiej, niemal bolesnej, nie harmonizującej z aroganckim, ordynarnym uśmiechem i
ostrym, pyszałkowatym wzrokiem. Młodzieniec był ubrany ciepło, w szeroki barani kożuch kryty czarnym
suknem, więc w ciągu nocy nie zmarzł, podczas gdy jego sąsiad musiał na swoich ścierpłych od zimna plecach
przenieść wszystkie rozkosze nocnej listopadowej słoty rosyjskiej, do której widocznie był nieprzygotowany.
Miał na sobie dość luźną i grubą opończę bez rękawów, z ogromnym kapiszonem, kubek w kubek taką, jaką
zazwyczaj noszą wędrowcy w zimie gdzieś daleko za granicą, w Szwajcarii albo na przykład w północnych
Włoszech, nie licząc, ma się rozumieć, przy tym na takie odcinki drogi, jak od Ejkunów do Petersburga. Co
jednak było użyteczne i całkiem zadowalało we Włoszech, to się okazało niezupełnie przydatne w Rosji.
Posiadaczem opończy z kapiszonem był młody człowiek, też dwudziestosześcio albo dwudziestosiedmioletni,
wzrostu trochę więcej niż średniego, o bardzo jasnych i gęstych włosach, o zapadniętych policzkach i ze
spiczastą, nieznaczną, prawie całkiem białą bródką. Oczy miał duże, niebieskie i badawcze; w spojrzeniu ich taił
się jakby spokój, ale był też i jakiś ciężar, jakiś dziwny wyraz, po którym pewni ludzie natychmiast odgadują, że
ktoś cierpi na epilepsję. Twarz młodzieńca była zresztą przyjemna, subtelna, wychudła, ale bezbarwna, a teraz
nawet zsiniała od chłodu. Pasażer ów trzymał w rękach skromny tłumoczek ze starego wypłowiałego fularu,
zawierający, zdaje się, cały jego podróżny dobytek. Na nogach miał trzewiki o grubych podeszwach i getry - też
nie po rosyjsku. Czarnowłosy sąsiad w kożuchu wszystko to dostrzegł, po części z nudów, i w końcu spytał z
owym niedelikatnym uśmieszkiem, w którym tak bezceremonialnie i po chamsku wyraża się ludzka satysfakcja
z kłopotów bliźniego:
- Zimno, co?
I wzruszył ramionami.
- Bardzo - odpowiedział sąsiad z nadzwyczajną gotowością - i niech pan weźmie pod uwagę, że to w dodatku
odwilż. - A co, gdyby wypadł mróz? Nawet nie przypuszczałem, że u nas jest tak zimno. Odwykłem.

- Pan z zagranicy?
- Tak, ze Szwajcarii.
- Fiuu! To nieźle!...
Brunet z lekka gwizdnął i parsknął śmiechem.
Zaczęła się rozmowa. Gotowość, z jaką młodzieniec w szwajcarskiej opończy odpowiadał na wszystkie pytania
swego czarniawego sąsiada, była zadziwiająca i pozbawiona wszelkiego podejrzenia, mimo że niektóre pytania
były bardzo lekceważące, najzupełniej niewłaściwe i niepoważne. Odpowiadając wyjaśnił między innymi, że
istotnie długo nie był w Rosji, przeszło cztery lata, że wysłano go za granicę z powodu choroby, jakiejś dziwnej
choroby nerwów w rodzaju padaczki albo pląsawicy, jakichś drżączek i konwulsji. Brunet, słuchając go, kilka
razy się uśmiechnął; a szczególnie głośno roześmiał się, kiedy na pytanie: "No i co, wyleczyli pana?" - blondyn
odparł: "Nie, nie wyleczyli."
−

Ha! Pieniędzy pewnie sporo pan napłacił po próżnicy, bo my tutaj to im wierzymy - zauważył zjadliwie
brunet.

−

Święta prawda! - wtrącił się do rozmowy siedzący obok i licho przyodziany jegomość, na wygląd
zaskorupiały w kancelaryjnej pracy urzędnik, w wieku lat czterdziestu, korpulentny, z czerwonym
nosem i wągrowatą twarzą - święta prawda, proszę łaskawego pana, niepotrzebnie tylko wyciskają z
Rosjan tyle forsy!

- O, jakże się panowie mylą w moim przypadku! - zawołał szwajcarski pacjent cichym i łagodzącym głosem oczywiście nie mogę się spierać, bo wszystkiego nie wiem, ale mój doktor dał mi ze swoich ostatnich pieniędzy
na drogę tutaj, a prawie dwa lata trzymał mnie tam na swój rachunek.
- Nie miał kto za pana płacić czy co ? - spytał brunet.
- Tak, pan Pawliszczew, który łożył na mnie, umarł dwa lata temu; pisałem potem do generałowej Jepanczyn,
mojej dalekiej krewnej, ale nie dostałem odpowiedzi. Wiec przyjechałem.
- Dokądże pan przyjechał?
- To znaczy, gdzie się zatrzymam?... Nie wiem jeszcze, doprawdy... w ogóle...
- Jeszcze się pan nie zdecydował?
I obaj słuchacze znowu parsknęli śmiechem.
- A w tym tlumoczku pewnie się mieści cały pański majątek? - spytał brunet.
- Gotów jestem pójść o zakład, że tak - podchwycił z nad wyraz zadowoloną miną czerwononosy urzędnik - i że
innych poza tym pakunków w wagonie bagażowym nie ma, chociaż jak się to mówi, bieda nie hańbi.
Okazało się, że tak właśnie było: jasnowłosy młodzieniec bezzwłocznie i z niezwykłym pośpiechem przyznał się
do tego.
- Tłumoczek pański ma jednak pewne znaczenie - ciągnął dalej urzędnik, kiedy naśmiano się do syta (a warto
zaznaczyć, że i sam właściciel tłumoczka zaczął wreszcie, patrząc na nich, śmiać się, co jeszcze zwiększyło ich
wesołość) - i chociaż można się założyć, że nie są w nim zapakowane złote zagraniczne rulony napoleondorów i
friedrichsdorów ani też dukatów holenderskich, co łatwo wywnioskować chociażby z getrów opinających
pańskie cudzoziemskie trzewiki, ale... jeśli do pańskiego tłumoczka wziąć na dokładkę taką niby krewną, jak na
przykład generałowa Jepanczyn, to i tłumoczek nabierze innej zupełnie wagi, ma się rozumieć, tylko o tyle, o ile
generałowa Jepanczyn jest rzeczywiście pańską krewną i pan się co do tego nie myli skutkiem roztargnienia... w
które bardzo a bardzo łatwo człowiekowi wpaść, chociażby... z nadmiaru fantazji.

- Ach, zgadł pan znowu - podchwycił jasnowłosy młodzieniec - przecież istotnie prawie się mylę, przecież to jest
prawie nie krewna; tak dalece, że doprawdy wcale a wcale się nie zdziwiłem, kiedy mi nie odpowiedziano.
Spodziewałem się tego.
- Niepotrzebnie się pan wykosztował na ofrankowanie listu. Hm!... Przynajmniej jest pan dobroduszny i szczery,
a to się chwali! Hm!... Generała zaś Jepanczyna znamy właściwie dlatego, że to człowiek powszechnie znany;
nieboszczyka pana Pawliszczewa znaliśmy takoż, jeśli tylko był to Mikołaj Andriejewicz Pawliszczew, bo jest
również stryjeczny brat jego, co mieszka dotychczas na Krymie; a nieboszczyk Mikołaj Andriejewicz był
człowiekiem szanowanym i ustosunkowanym i posiadał w swoim czasie, proszę łaskawego pana, cztery tysiące
dusz...
- Tak, nazywał się Mikołaj Andriejewicz Pawliszczew. Udzieliwszy tej odpowiedzi młody człowiek badawczo i
z zaciekawieniem przyjrzał się wszystkowiedzącemu jegomościowi.
Takich wszystkowiedzących jegomościów spotkać można czasami, nawet dosyć często, w pewnej warstwie
społecznej. Wszystko wiedzą, cała niespokojna ciekawość ich umysłu, ich zdolności zwracają się
niepohamowanie w jedną stronę, oczywiście z braku poważniejszych życiowych zainteresowań i poglądów, jak
by to określił współczesny myśliciel. Słowa "wszystko wiedzą" należy zresztą rozumieć bardzo ciasno: gdzie ten
a ten pracuje, z kim się zna, ile ma pieniędzy, gdzie był gubernatorem, z kim jest żonaty, ile wziął w posagu, kto
jest jego stryjecznym bratem, a kto ciotecznym itd., itd., i wszystko w tym rodzaju. Owi wszechwiedzący
przeważnie chodzą z dziurami na łokciach i dostają siedemnaście rubli miesięcznej pensji. Ludziom, o których
wiedzą wszystko, nawet najskrytsze ich tajemnice, oczywiście nawet by nie przyszło do głowy, jakie nimi
kierują pobudki, a tymczasem dla wielu z nich ta wiedza, równająca się całej nauce, stanowi istotną pociechę,
dzięki niej sami nabierają szacunku dla siebie, a nawet osiągają wyższe rozkosze duchowe. No i nauka ta jest
bardzo pociągająca. Widziałem uczonych, literatów, poetów, działaczy politycznych, którzy w tej nauce szukali i
znaleźli ukojenie i cel swoich dążeń, a nawet wręcz porobili kariery tylko dzięki temu. W ciągu całej tej
rozmowy czarniawy młodzieniec ziewał, patrzył bez celu w okno i niecierpliwie czekał na koniec podróży. Był
roztargniony, może nawet za bardzo roztargniony, prawie wylękły; robił się chwilami jakiś dziwny: słuchał i nie
słuchał, patrzył i nie patrzył, śmiał się, sam niekiedy nie wiedząc i nie rozumiejąc, z czego się śmieje.
- A, za pozwoleniem, z kimże mam honor?... -zwrócił się nagle wągrowaty jegomość do młodego blondyna z
tłumoczkiem.
- Jestem książę Lew Nikołajewicz Myszkin - odrzekł tamten z zupełną i niezwłoczną gotowością.
- Książę Myszkin? Lew Nikołajewicz? Nie znam, proszę łaskawego pana. Nawet nie słyszałem o takim odpowiedział w zamyśleniu urzędnik - to znaczy nie mówię o nazwisku, bo nazwisko historyczne, można i
powinno się je znaleźć w historii Karamzina, ale mówię o osobie; nigdzie się jakoś nie spotyka książąt
Myszkinów; nawet słuch o nich zaginął.
- Ba! - odparł natychmiast książę - książąt Myszkinów już nie ma teraz wcale oprócz mnie; jestem bodajże
ostatni. A co się tyczy ojców i dziadów, to wielu z nich było jednodworcami. Ojciec mój był zresztą
podporucznikiem armii, awansowanym z junkra. Ale doprawdy nie wiem, w jaki sposób generałowa Jepanczyn
okazała się też jedną z księżnych, i też w swoim rodzaju ostatnią...
- Hę, hę, hę! Ostatnia w swoim rodzaju! Hę, hę! Jak pan to dowcipnie wyraził.
Uśmiechnął się również brunet. Blondyn trochę się zadziwił, że mu się udało powiedzieć, dość kiepski zresztą,
kalambur.

- Proszę sobie wyobrazić, że powiedziałem najzupełniej bezwiednie - wyjaśnił wreszcie, zdziwiony.
- Ależ rozumiemy, rozumiemy, proszę łaskawego pana - przytaknął wesoło urzędnik.
- A czy książę uczył się tam, u tego profesora ?
- Owszem... uczyłem się.
- A ja się nigdy niczego nie uczyłem.
- Przecież i ja tak tylko coś niecoś - dodał książę nieomal tonem usprawiedliwienia. - Z powodu choroby nie
uważano za możliwe kształcić mię systematycznie.
- Zna pan Rogożynów? - spytał szybko brunet.
- Nie, nie znam. Przecież w Rosji mało kogo znam. Czy to pan jest właśnie Rogożyn?
- Tak, ja. Parfien Rogożyn.
- Parfien? A czy przypadkiem nie z tych Rogożynów... - zaczął ze zdwojoną powagą urzędnik.
- Tak, tak, właśnie z tych - przerwał mu szybko i z niegrzeczną niecierpliwością brunet, który wcale zresztą ani
razu nie zwracał się do wągrowatego urzędnika, lecz od samego początku rozmawiał tylko z księciem.
- Więc... jakże to? - spytał osłupiały urzędnik i oczy nieomal wylazły mu na wierzch, a twarz jego zaczęła od
razu przybierać wyraz jakiejś nabożnej czci i graniczącej ze strachem przypochlebności. - Więc syn tego
Siemiona Parfienowicza Rogożyna, dziedzicznego obywatela honorowego, który z miesiąc temu umarł
zostawiając dwa i pół miliona rubli w żywej gotówce?
- A skądeś się dowiedział; że akurat dwa i pół miliona rubli w żywej gotówce? - przerwał brunet, nie racząc i
tym razem spojrzeć na urzędnika. - Patrz pan! - mrugnął porozumiewawczo do księcia - co im z tego przyjdzie,
że się będą zaraz tak podlizywać? To prawda, że mój rodzic pomarł, a ja ze Pskowa w miesiąc później jadę do
domu prawie bez butów. Ani brat, podlec, ani matka, ani pieniędzy, ani zawiadomienia - nic nie przysłali! Jak
psu! W gorączce przeleżałem w Pskowie cały miesiąc!
- A teraz wypada wziąć milionik z czymś albo i dwa, o Boże ! - załamał ręce urzędnik.
- Czego on chce, niech mi pan powie z łaski swojej! - skinął na niego znowu Rogożyn ze złością i
rozdrażnieniem - przecież ja ci nie dam ani kopiejki, żebyś tutaj nawet chodził przede mną do góry nogami.
- I będę, będę chodzić.
- Widzicie go! A nie dam, nie dam, żebyś nawet cały tydzień skakał!
- To nie dawaj! Dobrze mi i tak, nie dawaj! A ja będę skakać. Rzucę żonę, drobne dziatki, a przed tobą będę
skakać. Powiedz tylko słówko!
- A niechże cię, tfu! - splunął czarniawy młodzieniec. - Pięć tygodni temu - zwrócił się do księcia - z jednym
zawiniątkiem uciekłem od ojca do Pskowa, do ciotki; tam mnie gorączka z nóg zwaliła, a on pomarł beze mnie.
Krew go zalała. Niech mu ziemia lekką będzie, ale o mało mnie wtedy nie zabił! Czy książę da wiarę? Dalibóg!
Żebym wtedy nie uciekł, zabiłby, i kwita.
- Pan go czymś rozgniewał? - rzekł książę, z pewnym szczególnym zaciekawieniem przypatrując się
milionerowi w kożuchu. Ale chociaż i sam milion, i otrzymanie go w spadku mogło budzić pewnego rodzaju
zainteresowanie, księcia zdziwiło i zainteresowało jeszcze coś innego; a i sam Rogożyn dlaczegoś nader chętnie
nawiązał rozmowę z księciem, chociaż potrzeba rozmawiania, jaką odczuwał, była, zdaje się, raczej
mechaniczna niż moralna; wypływała raczej z roztargnienia niż z dobroduszności; z niepokoju, ze
zdenerwowania; żeby tylko patrzeć na kogokolwiek i o czymkolwiek mleć językiem. Wydawało się, że dotąd ma

gorączkę, a co najmniej dreszcze. Co zaś się tyczy urzędnika, to ten jakby zawisnął nad Rogożynem; nie śmiał
odetchnąć, łowił i ważył każdziutkie słowo, jakby szukając brylantu.
- Rozgniewał się, to rozgniewał, a może i miał czego - odrzekł Rogożyn - ale mnie najwięcej dopiekł brat. O
matce nie mówię; kobieta stara, czyta Minieję, siedzi ze staruchami, a co Sieńka postanowi, to musi tak być, i
koniec. Ale dlaczegoż on mię nie zawiadomił w swoim czasie ? Znamy się na tym, proszę pana! Prawda, że
leżałem wtedy bez przytomności. Telegram był ponoć wysłany. No i telegram ten przyszedł do ciotki. A ona już
trzydzieści lat jest wdową i od rana do wieczora siedzi z bożymi głupcami. Mniszka nie mniszka, ale jeszcze coś
gorszego. Przestraszyła się telegramu, zaniosła go do cyrkułu i telegram spoczywa w cyrkule do dziś dnia.
Dopiero Koniew, Wasilij Wasilicz, znalazł się jak przyjaciel, o wszystkim mi doniósł. Brat w nocy obciął z
całunu lamowego na trumnie ojca złotolite frędzle: "Ile one, powiada, kosztują pieniędzy!" A przecież za to
jedno tylko może pójść na Sybir, jeśli ja zechcę, bo to jest świętokradztwo. Ej ty, strachu na wróble ! - zwrócił
się do urzędnika. - Jak wedle prawa: świętokradztwo?
- Świętokradztwo! Świętokradztwo! - przytaknął natychmiast urzędnik.
- Idzie się za to na Sybir?
- Na Sybir, na Sybir! Z punktu na Sybir!
- Oni wciąż jeszcze myślą, żem chory - ciągnął dalej Rogożyn zwracając się do księcia - a ja nie mówiąc ani
słowa, po cichutku, nie wyzdrowiawszy jeszcze całkiem, wsiadłem do wagonu i jadę - otwieraj wrota, Siemionie
Siemionowiczu! Brat na mnie gadał ojcu nieboszczykowi, to znana sprawa. A żem ja wtedy rzeczywiście
rozdrażnił ojca przez Nastasję Filipownę, to też prawda. To tylko sam zawiniłem. Grzech mi odjął rozum.
- Przez Nastasję Filipownę ? - odezwał się służalczym tonem urzędnik, jakby coś rozważając.
- Przecie nic nie wiesz! - krzyknął na niego zniecierpliwiony Rogożyn.
- Właśnie, że wiem! - odparł triumfująco urzędnik.
- A jużci! Jedna jest na świecie Nastasja Filipowna? Ale z ciebie namolne, ci powiem, bydlę! Z góry wiedziałem,
że jakieś takie bydlę zaraz się przyczepi! - mówił dalej do księcia.
- A może i wiem, proszę łaskawego pana! - upierał się urzędnik. - Lebiediew wie! Wasza wielmożność raczy mi
robić zarzuty, a co będzie, jeśli dowiodę? Właśnie to jest ta sama Nastasja Filipowna, z powodu której pański
rodzic chciał pana upomnieć kalinową pałką; nazywa się Nastasja Filipowna Baraszkow; można powiedzieć
nawet wielka pani, i też w swoim rodzaju księżna, a zna się z niejakim Tockim, Afanasijem Iwanowiczem, z
jednym tylko właścicielem ziemskim i bogaczem, członkiem kompanii i towarzystw, i oboje są na to konto w
wielkiej przyjaźni z generałem Jepanczynem...
- Ehe, toś ty taki! - zdziwił się w końcu naprawdę Rogożyn - tfu, do diabła, rzeczywiście wie.
- Wszystko wie! Lebiediew wszystko wie! Ja, wasza wielmożność, jeździłem tak samo dwa miesiące z
Aleksaszką Lichaczowem, też po śmierci ojca, i wszystko, to znaczy wszystkie kąty i zakątki znam; doszło do
tego, że bez Lebiediewa - nigdzie ani kroku. Obecnie urzęduję w areszcie dla dłużników, więc i Armance, i
Koralię, i księżnę Packą, i Nastasję Filipownę miałem możność poznać; zresztą poznałem wiele innych osób.
- Nastasję Filipownę? A czyż ona z Lichaczowem... - Rogożyn popatrzył na niego ze złością, aż mu wargi
przybladły i zadrżały.
- Nnie! Nnnic! Absolutnie! - połapawszy się odpowiedział czym prędzej urzędnik. - Z żadnymi, to znaczy,
pieniędzmi, Lichaczow nie mógł nic zrobić! Nie, to nie Armance! Tu tylko jeden Tocki. A wieczorem w Teatrze
Wielkim albo we Francuskim siedzi sobie we własnej loży. Oficerowie mówią w swoim kółku, co im ślina na

język przyniesie, ale nic nie mogą udowodnić: "O, powiadają, to jest właśnie owa Nastasja Filipowna" - i tyle; a
o czymś więcej-nic! Bo i nic nie ma.
- Tak też to wszystko się przedstawia - potwierdził Rogożyn, posępnie zmarszczywszy brwi. - Tak samo wtedy
mówił Zalożew. Przebiegałem wtedy w starej ojcowskiej bekieszy, proszę księcia, przez Newski Prospekt, a ona
wychodzi ze sklepu i wsiada do karety. Od razu jakbym w ogniu stanął. Spotykam Zalożewa; gdzież mi się z
nim równać; chodzi ubrany jak subiekt od fryzjera, szkiełko w oku; a ja u ojca paradowałem w dziegciem
smarowanych butach i żarłem chudy kapuśniak. To, powiada, kąsek nie dla ciebie, to, powiada, księżna, która
ma na imię Nastasja, po ojcu Filipowna, a nazwisko Baraszkow; żyje z Tockim. a Tocki nie wie teraz, jak się od
niej odczepić, bo to niby doszedł do solidnego wieku, ma lat pięćdziesiąt pięć, i chce się żenić z największą, jaka
jest, pięknością w całym Petersburgu. No i tu mi podsunął myśl, że zaraz dzisiaj mogę zobaczyć Nastasję
Filipownę w Teatrze Wielkim na balecie; będzie siedziała w swojej loży na parterze. U nas, u mojego ojca,
niechby kto spróbował iść na balet - krótka sprawa - i koniec; zabiłby! Ja jednak cichcem pobiegłem na godzinkę
i znowu zobaczyłem Nastasję Filipownę; później całą noc nie spałem. Rano nieboszczyk daje mi dwie
pięcioprocentowe obligacje po pięć tysięcy każda, i mówi: "Idź, sprzedaj, siedem tysięcy pięćset zanieś do
kantoru Andriejewów, zapłać, a całą resztę z dziesięciu, nie wstępując nigdzie, oddasz mnie; będę na ciebie
czekał." Sprzedałem obligacje, wziąłem pieniądze, a do kantoru Andriejewów nie wstąpiłem, tylko pobiegłem,
nie oglądając się, do angielskiego magazynu i za wszystkie pieniądze wybrałem parę kolczyków z dwoma
brylancikami wielkości, nie przymierzając, orzecha: zostałem dłużny czterysta rubli, powiedziałem nazwisko,
zaufali. Z kolczykami buch do Zalożewa: tak i tak, idziemy, bracie, do Nastasji Filipowny. Poszliśmy. Co
miałem wtedy pod nogami, co przed sobą, co po bokach - nic nie wiem i nie pamiętam. Weszliśmy prosto do
salonu; sama wyszła do nas. Nie wyjawiłem wtedy, kim jestem. A Zalożew powiada: "Od Parfiena, mówi,
Rogożyna, raczy pani przyjąć na pamiątkę wczorajszego spotkania." Otworzyła pudełko, spojrzała, uśmiechnęła
się: "Proszę podziękować, mówi, pańskiemu przyjacielowi panu Rogożynowi za łaskawe względy." Skinęła
głową i odeszła. Dlaczego zaraz na miejscu nie umarłem! Bo jeśli nawet poszedłem tam, to dlatego, że
myślałem: "I tak żywy nie wrócę!" Najgorzej ubodło mnie to, że ten bestia Zalożew wykorzystał wszystko dla
siebie. Ja jestem i niski, i ubrany jak cham, i stoję, milczę, wytrzeszczam na nią oczy, więc wstyd mi; a on
elegant jak się patrzy, wypomadowany, ufryzowany, rumiany, w kraciastym halsztuku - sypie komplimenty jak z
rękawa, kłania się i nóżką szasta; więc ani chybi wzięła go za mnie! "No - mówię, jakeśmy wyszli - żebyś mi się
teraz nie ośmielił nawet pomyśleć, rozumiesz?" Śmieje się: "A jak ty się wyliczysz przed ojcem?" Chciałem, co
prawda, rzucić się od razu do wody, nie wstępując nigdzie, ale myślę: "I tak już wszystko jedno", i niby
potępieniec wróciłem do domu.
- Ach jej! - krzywił się urzędnik i nawet dreszcze go przechodziły. - Przecie nieboszczyk nawet nie za dziesięć
tysięcy, ba, za dziesięć rubli potrafił wyprawić człowieka na tamten świat - rzekł do księcia. Książę z
zaciekawieniem przyglądał się Rogożynowi, który w tej chwili był jakby jeszcze bledszy.
- Na tamten świat! - powtórzył Rogożyn. - Co ty tam wiesz? Od razu - mówił dalej do księcia - dowiedział się o
wszystkim, bo i Zalożew paplał każdemu, kogo tylko spotkał. Wziął mnie ojciec do siebie na górę, drzwi
zamknął i pouczał całą godzinę. "To ja cię, powiada, tylko tak przygotowuję, a przyjdę jeszcze powiedzieć ci
dobranoc." No i co pan myśli? Pojechał stary do Nastasji Filipowny, bil jej pokłony do ziemi, błagał i płakał;
wyniosła mu nareszcie pudełko, cisnęła: "Masz, powiada, stary brodaczu, swoje kolczyki; są mi teraz dziesięć
razy droższe, kiedy wiem, spod jakiej grozy musiał je Parfien wydostać. Kłaniaj się, powiada, i podziękuj

synowi." No, a ja tymczasem za radą matki pożyczyłem u Sieriożki Protuszyna dwadzieścia rubli i jazda
pociągiem do Pskowa. Dojechałem z febrą. Staruchy zaczęły mnie tam leczyć modlitwami, a ja siedzę pijany;
potem za ostatnie grosze chodziłem od szynku do szynku i przeleżałem całą noc w rynsztoku, bez przytomności.
Rano już miałem gorączkę; a w nocy oprócz tego psy mnie pogryzły. Ledwom przyszedł do siebie.
- No, no, proszę łaskawego pana, inaczej nam teraz zaśpiewa Nastasja Filipowna!-chichotał urzędnik zacierając
ręce - teraz, panie dobrodzieju, furda kolczyki! Teraz takie kolczyki sprawimy...
- Jeśli raz jeszcze powiesz choć słówko o Nastasji Filipównie, Bóg świadkiem, spuszczę ci baty, mimo że
jeździłeś z Lichaczowem! - zawołał Rogożyn chwyciwszy go mocno za rękę.
- Spuścisz baty, więc nie odepchniesz! Wal! Jak spuścisz baty, to tak jakbyś przypieczętował... No,
przyjechaliśmy!
Rzeczywiście pociąg wjeżdżał na stację. Chociaż Rogożyn mówił, że wyjechał po kryjomu, już na niego czekało
kilkunastu ludzi. Krzyczeli i machali do niego czapkami.
- Patrzcie no, jest i Zalożew - wybąkał Rogożyn patrząc na nich z triumfującym i nawet jakby złośliwym
uśmiechem; potem nagle odwrócił się do księcia. - Nie wiem, książę, za co cię polubiłem. Może dlatego że cię
spotkałem w takiej chwili, ale przecie jego też spotkałem (wskazał na Lebiediewa), a nie polubiłem. Przyjdź do
mnie, książę. Zdejmiemy z ciebie te getrzyska, ubiorę cię w najlepsze futro z kuny, w białą kamizelkę albo jaką
zechcesz, napcham ci pełne kieszenie pieniędzy i... pójdziemy do Nastasji Filipowny! Przyjdziesz?
- Niech książę uważa! - podchwycił tonem sugestywnym i uroczystym Lebiediew. - Oj, niech pan nie
przepuszcza okazji! Oj, niech pan nie przepuszcza okazji!...
Książę Myszkin wstał, grzecznie podał Rogożynowi rękę i rzekł do niego uprzejmie:
- Z największą przyjemnością przyjdę i bardzo panu dziękuję za to, że mię pan polubił. Może jeszcze dzisiaj
wpadnę, jeśli zdążę. Bo, powiem panu otwarcie, i pan bardzo mi się spodobał, zwłaszcza kiedy pan opowiadał o
brylantowych kolczykach. Nawet już przed tym opowiadaniem poczułem do pana sympatię, chociaż ma pan
ponurą twarz. Dziękuję panu również za obiecane mi ubrania i futro, bo rzeczywiście ubranie i futro przydadzą
mi się wkrótce. Co zaś do pieniędzy, to w obecnej chwili nie mam prawie ani grosza.
- Pieniądze będą, do wieczora będą, przychodź!
- Będę, będę - podchwycił urzędnik - będę wieczorem, jeszcze przed zachodem słońca!
- A czy płeć piękną książę bardzo lubi? Proszę mi zawczasu powiedzieć.
- Ależ nie! Ja przecież... Pan może nie wie... ja przecież wskutek mojej wrodzonej choroby wcale nawet nie
znam kobiet.
- Jeśli tak - zawołał Rogożyn - to znaczy, że książę jest całkiem jak ten głupiec boży, a takich Pan Bóg lubi.
- Takich Pan Bóg wszechmogący lubi - podchwycił urzędnik.
- A ty, gryzipiórku, chodź ze mną - powiedział Rogożyn do Lebiediewa i wszyscy wyszli z wagonu.
Lebiediew na koniec dopiął zamierzonego celu. Niebawem hałaśliwa gromada ruszyła w stronę
Wozniesieńskiego Prospektu. Książę musiał zawrócić w stronę Litiejnej. Było zimno i mokro. Książę
rozpytywał przechodniów - okazało się, że miał przed sobą jeszcze jakie trzy wiorsty, więc zdecydował się
wziąć dorożkę.
II