RUCH NARODOWY A PRAWICA1 (PDF)

Ruch Narodowy a prawica

Dlaczego ruch narodowy jest uznawany za ruch prawicowy?
Jednym z najbardziej znaczących powodów jest retoryka stosowana przez naszych
otwartych wrogów. Już od 1905r. lewica zestawiała Narodowych Demokratów razem z ich
konserwatywnymi sojusznikami, zarzucając im obskurantyzm. W II Rzeczpospolitej ruch
narodowy został utożsamiany przez Polską Partię Socjalistyczną jako faszystowski i skrajnie
zacofany. Retoryka komunistów z grubsza bazowała na tych samych schematach – endecja i
jej skrajny oenerowski odłam miały być ekspozyturą wpływów najbardziej
nieoświeconych czynników, odpornych na wszelki postęp społeczny. Wpływy tej
propagandy widać było już 1989, kiedy to środowiska liberalnej opozycji bojące się
nacjonalizmu daleko bardziej niż komunistów już przed okresem transformacji bardzo
chętnie podtrzymywały stereotyp zacofanego prawicowego nacjonalisty. Sami narodowcy
z kolei nieraz bardzo chętnie wpasowywali się w ten obraz, deklarując przynależność do
obozu prawicy, a ich często słabe i groteskowe partie wchodziły w różnego rodzaju sojusze
czy to z konserwatywnymi liberałami czy szeroko rozumianą prawicą, bez najmniejszych
obaw o ideologiczną tożsamość swoich organizacji.
Jest jeszcze jeden, najbardziej oczywisty powód utożsamiania ruchu narodowego z prawicą.
nacjonalizm ze swoją obroną tradycji narodowej, religii, sprzeciwem wobec aborcji i
homoseksualizmu czy wreszcie z żarliwym antykomunizmem traktowany był jako
radykalne skrzydło formacji ideowej utożsamianej przez ogół z takimi poglądami.

Czy polski nacjonalizm był prawicowy?
Cechy nacjonalizmu nowoczesnego, a więc dążącego do zaszczepienia poczucia
narodowego ogółowi mieszkańców widoczne są wyraźnie w pokoleniu reformatorów (a
szczególnie po jego lewej stronie), które doprowadziło do uchwalenia Konstytucji 3 Maja, co
podkreślał już Roman Dmowski. Po upadku Rzeczpospolitej tradycje te kontynuuje raczej
lewica niż prawica. To po lewej stronie, wśród środowisk Towarzystwa Patriotycznego,
Towarzystwa Demokratycznego Polskiego na emigracji, stronnictwa „Czerwonych” w
czasie Powstania Styczniowego mamy silnie zarysowane postulaty umasowienia
patriotyzmu narodowego, podbudowanego niezbędnymi dla osiągnięcia tego celu hasłami
wyzwolenia socjalnego ludu. Konserwatywni oponenci patriotycznej lewicy,
przeciwstawiają się takim zmianom społecznym, nieraz wręcz uważając sytuację, w której
ogółem mieszkańców niepodzielnie rządzi jedna, nieliczna, wyobcowana z ludu warstwa
za normalną. Doktryna usystematyzowanego polskiego nacjonalizmu, jakim był ruch
narodowo-demokratyczny rodziła się w opozycji nie do lewicy, ale do konserwatyzmu.
Liga Polska, z której wywodzi się ruch narodowy, była organizacyjnie oparta na wzorcach
wyniesionych z Towarzystwa Demokratycznego Polskiego- najważniejszej organizacji

lewicy emigracyjnej. Również ideowo Liga Polska nie odbiegała znacząco od Towarzystwa,
głosząc zbliżone hasła. Młodzieżowa przybudówka Ligi, czyli „Zet”, była wręcz przesiąknięta
lewicowością. Przeglądając pisma publicystów Towarzystwa, takich jak Wiktor Heltman,
można odnieść wrażenie, że już tam wypracowano zarys wielu idei branych później na
sztandary przez endecję. Naturalnie ruch narodowo-demokratyczny dość szybko zaczął
potępiać wiele komponentów składających się na idee swojego poprzednika, z
romantyzmem politycznym na czele.

Współpraca endeków z socjalistami
Nie można stwierdzić, że ruch narodowy szybko się odciął od cech wspólnych z
lewicą. Endecy aż do 1904-1905 roku widzieli możliwość współpracy z Polską Partią
Socjalistyczną i innymi grupami socjalistycznymi. Stosunki zaczęły się drastycznie psuć od
około końca XIXw. Jeszcze w 1903 roku konserwatysta Erazm Piltz pisał o socjalistach i
endekach, ujmując obie grupy pod nazwą „stronnictw skrajnych”, mających zbliżone
cele. Dodać należy, że była to współpraca w dużym stopniu wymierzona w ugodowych
konserwatystów, których bezmyślną służalczość zaborcom krytykowano w obu ruchach
nieustannie.

Upadek myśli konserwatywnej.
Rewolucja 1905 roku zmieniła położenie endecji, która zyskała teraz możliwość zaistnienia
w polityce na znacznie większą skalę. Z drugiej strony, narodowcy widząc w rewolucji
zagrożenie przekształcenia się w kolejne skazane na klęskę powstanie, po raz pierwszy tak
radykalnie oddalili się od socjalistów. Jednak odcięcie było raczej wynikiem wyboru innej
drogi politycznej niż różnic ideologicznych, które zaczynały stopniowo narastać. Endecja,
zmierza z pewnością ku mieszczańskiej prawicy. Okres aż do 1926 r. to utwierdzanie się
ruchu narodowego na tych pozycjach. Warto dodać, że mimo dość mimo wspólnych cech,
nawet w tym okresie endecy wcale nie tak często używają określenia „prawica” dla swoich
poglądów. Jest ono zarezerwowane głównie dla środowisk konserwatywnych. Jest to chyba
najmniej twórczy okres w historii ruchu narodowego przed II wojną światową,
zdecydowanie ustępujący dorobkowi zarówno wczesnej endecji, jak i publicystyce
pokolenia Młodzieży Wszechpolskiej i Obozu Narodowo-Radykalnego z lat trzydziestych.
Gwałtowne odcięcie się Dmowskiego i „młodych” od tych tendencji jest tutaj znamienne.
Nie prawica nie lewica
Również po roku 1926 narodowcy niechętni określali się mianem prawicy, co wynikało po
części z przeświadczenia, że będą w stanie objąć swoimi wpływami cały naród, nie dzieląc
go na partie. Krytyka konserwatystów jest utrzymana, narodowcy zresztą w samych sobie
widzą obrońców tradycji i wartości chrześcijańskich, znacznie skuteczniejszych i
prawdziwszych niż anachroniczni reakcjoniści. Ruch narodowy tych lat nabiera wyraźnego
odcienia tradycjonalistycznego, dochodzi do rzeczywistego stopienia się polskiego
nacjonalizmu z ideałami katolickimi. Niektóre odłamy ruchu narodowego postulowały wręcz
zerwanie z tym co nazywano polskim charakterem narodowym i stworzenie „Nowego
Człowieka”, wolnego od bierności i wad charakterystycznych dla naszego narodu, a
jednocześnie trwającego przy odwiecznych wartościach oraz rozwijającego je. Naturalnie, z

drugiej strony pojawiały się również hasła przywołujące integralny konserwatyzm, z
odbudową monarchii na czele, jednakże nie widać tu tak charakterystycznego dla
konserwatyzmu dążenia do sprowadzenia ludu do roli czynnika biernego w rękach
monarszego dworu. Elity narodu podlegają ciągłemu ruchowi i nieustannie są zasilane
przez wybijające się aktywnością oraz zdolnościami jednostki pochodzące z ludu. Ten w
myśli narodowej nie siedzi cicho i potulnie, pozostawiając elitom pełnię władzy, jakby
chcieli konserwatyści. Ruch narodowy lat trzydziestych jest ruchem przepełnionym
nawiązaniami do wielowiekowego dziedzictwa polskości, jest ruchem szczerze katolickim,
gloryfikuje tradycję, ale nie jest konserwatywny, bo odrzuca zastój, bierność i
bezczynność, jakie proponują zwolennicy idei zachowawczych.
Idea narodowa w obliczu zagłady narodu
Polski nacjonalizm dalej ulega wpływom chrześcijańskiego uniwersalizmu. Po roku 1945 na
emigracji dochodzi do ciekawej sytuacji. Skrzydło giertychowskie staje na pozycjach nieraz
wręcz talmudycznych, broniąc niemal wszystkiego co napisano w ruchu narodowym przed
wojną. Słowo „prawica” w odniesieniu do polskiego nacjonalizmu jest dla Jędrzeja
Giertycha nieadekwatne, bo niewystarczające. Ruch narodowy to określone podejście do
polityki zagranicznej, wewnętrznej, do historii Polski itd.
Drugi, liczniejszy odłam endeckiej emigracji przez kilka dekad dryfuje w stronę dość
umiarkowanej konserwatywnej prawicy. Przy zachowaniu niektórych endeckich zasad
(pierwszeństwo narodu nad państwem), nurt ten odcina się od wszelkiego
radykalizmu. Antykomunizm prowadzi go do zaakceptowania wielu szkodliwych
tendencji, trapiących narody zachodu. Zainfekowanie idei narodowej demoliberalizmem
idzie tu czasem bardzo daleko. Pewne tendencje w tym środowisku są niestety aż nadto
widoczne. Zdarzało się część środowisk emigracyjnej endecji dała się nawet ponieść
„antyrasistowskiej” nagonce na organizacje nacjonalistyczne w zachodniej Europie Jak ta
ewolucja się dla omawianej frakcji ruchu narodowego zakończyła mogliśmy oglądać kiedy
Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe bez większych zastrzeżeń popierało integrację
naszego kraju z NATO czy UE. Jeszcze dobitniej o manowcach, na jakie sprowadziły ruch
narodowy demoliberalne inspiracje sączone niestety już w czasach emigracyjnych
świadczą losy owych ZChN-owskich polityków, niedawno otwarcie powołujących się na
Dmowskiego, dziś robiących kariery w PiS i PO.
Czy podział na lewicę i prawicę ma sens?
U swoich początków podział na lewicę i prawicę służył rozróżnieniu między frakcjami we
francuskim Zgromadzeniu Narodowym. Prawicą określano arystokrację i duchowieństwo,
zwolenników trwania dotychczasowego systemu, lewicą zaś domagający się zmian stan
trzeci, następnie radykałów i jakobinów (lewicowy klub polityczny). Utrwaliło się wówczas
nazywanie prawicą konserwatystów. Im bardziej był ktoś niechętny nowemu porządkowi,
jaki Europie niosły rewolucje tego czasu, tym bardziej był prawicowy. Ówczesna prawica
była wyraźnie niechętna liberalizmowi gospodarczemu, obstając przy dawnych porządkach

społeczno-ekonomicznych. W liberalizmie gospodarczym widziała prawica, całkiem
słusznie zresztą, siłę niszczącą tradycyjne wspólnoty, nieraz odrywającą lud od swoich
korzeni. W poglądach XIX-wiecznych konserwatystów naturalną postawą było popieranie
protekcjonizmu gospodarczego. Poparcie dla rozwijającego się kapitalizmu było domeną
sytuujących się na lewicy liberałów, będących zresztą zwolennikami uwolnienia rynku z tych
samych powodów, dla których krytykowali wolny rynek konserwatyści. W ostatnich
dekadach naturalnie najbardziej rzuca się w oczy sytuacja prawicy zachodnioeuropejskiej.
Kto by na zachodzie w latach pięćdziesiątych pomyślał, że można określać się prawicowcem
i jednocześnie być zwolennikiem aborcji czy też przyznawania specjalnych praw
homoseksualistom, tak jak to mamy w przypadku całej gamy partii „konserwatywnych” z
zachodu? Podobnym zmianom podlegało przecież pojęcie lewicowości. Przykładowo,
wspomniany temat praw dewiantów seksualnych był jeszcze względnie niedawno przede
wszystkim domeną środowisk liberalnych, na socjalistycznym czy komunistycznym skrzydle
lewicy występował raczej z rzadka. Teoretycznie istnieją pewne niekwestionowane
wyznaczniki prawicowości, jak i lewicowości, oznaczające dla tej pierwszej szacunek dla
tradycyjnych wartości, uznanie roli religii, niechęć do gwałtownych zmian, a dla tej drugiej
materializm czy ukierunkowanie na człowieka, jednakże kurczowo trzymając się ich
również znaleźlibyśmy wiele problemów z podporządkowaniem temu podziałowi często
całkiem kluczowych ruchów politycznych. Sprawa jest skomplikowana i z pewnością
wszystko będzie zależeć od definicji, które jak widać dość szybko potrafią się
zmieniać.. Pojęcia prawicowości i lewicowości ewoluują nieraz tak daleko, że można się
zastanawiać czy owe etykietki mają jakikolwiek sens.
Nacjonalizm – między lewicą a prawicą
Nacjonalizm, ze swoją długą tradycją wydaje się być odrębną ideologią, z całą gamą
poglądów i rozwiązań takich jak: uznanie narodu za najwyższą doczesną wartość, uznanie
jego dobra za główny cel działań, dążenie do zachowania odrębności narodu, postulat
państwa narodowego, podrzędna rola jednostki w stosunku do narodu, przekonanie o
potrzebie narodowego wychowania młodzieży, niechęć do degenerującego każdą nację
liberalizmu obyczajowego. Nie wszystko w historii tej ideologii będzie się nam podobać,
podobnie jak socjaliście nie wszystko spodoba się w historii socjalizmu, a konserwatyście w
dziejach idei zachowawczych. Wielu powie, że historia historią, ale ruch narodowy
„prawicowość” osiągnął i powinien w tym trwać. Jednak nowoczesny ruch narodowy
winien czerpać z tego, co w jego historii najbardziej żywotne i dające się zastosować w
dzisiejszych czasach. Takie czynniki znajdą się w różnych momentach rozwoju ruchu
narodowego, często zresztą są one widoczne w momentach, kiedy narodowcy
występowali pod niezbyt prawicową twarzą.

Podsumowanie
Ruch narodowy wbrew szeroko przyjętym opiniom nie jest ruchem prawicowym.
Koniecznym jest uświadomienie narodowcom, że nacjonalizm sam powinien wytworzyć
swoje własne recepty dla Polski. Ani konserwatyści, ani liberałowie, ani „centroprawica”
nie stworzy nowoczesnego polskiego nacjonalizmu. Oni nie są tym w najmniejszym stopniu
zainteresowani, co zresztą nie powinno dziwić, bo wielu z nich nacjonalizmem otwarcie
gardzi. Nie znaczy to oczywiście, że mamy być zamknięci na jakąkolwiek współpracę. W
sprawach, które nas łączą współdziałanie jest rzeczą naturalną. Obrona religii czy sprzeciw
wobec dewiantów seksualnych mogą i powinny łączyć po jednej stronie barykady
narodowców i konserwatystów, a na przykład obrona życia połączy ich również z
konserwatywnymi liberałami. Z centroprawicą w niektórych sprawach
światopoglądowych, a także polityczno-historycznych jak antykomunizm również
nacjonalista może dojść do porozumienia. Nie znaczy to jednak, że ma nagle poczuwać się
do jakiejś szczególnej wspólnoty poglądów z tymi ludźmi. Być może w dzisiejszych czasach,
gdy jesteśmy zmuszeni do nieustannego dawania odporu zalewowi kosmopolityzmu i
zwykłej ludzkiej degeneracji, wszyscy stoimy po tej samej stronie barykady. Być może
znacząca większość ludzi stojących po drugiej stronie określi się mianem „lewicowców”. Nie
zmienia to jednak faktu, że ruch narodowy z pojęciem prawicy nie ma wielkiego ideowego
związku i winien tworzyć nową jakość na bazie analizy dzisiejszego świata prowadzonej z
punktu widzenia narodowego i tożsamościowego.