Boska Komedia (PDF)

Dante Alighieri

BOSKA KOMEDIA
Przekład: Edward Porębowicz
ver. 1.20
http://boskakomedia.korona-pl.com

UWAGA !!!
Tekst został przeze mnie zeskanowany i potraktowany programem OCR. Może zawierać błędy
(literówki, itp.) Będę wdzięczny za wszelkie uwagi i komentarze.

-1-

SPIS TREŚCI
PIEKŁO............................................................................................................................................................................. 4
PIEŚŃ I .......................................................................................................................................................................... 5
PIEŚŃ II......................................................................................................................................................................... 8
PIEŚŃ III ..................................................................................................................................................................... 11
PIEŚŃ IV ..................................................................................................................................................................... 14
PIEŚŃ V....................................................................................................................................................................... 18
PIEŚŃ VI ..................................................................................................................................................................... 21
PIEŚŃ VII.................................................................................................................................................................... 24
PIEŚŃ VIII................................................................................................................................................................... 27
PIEŚŃ IX ..................................................................................................................................................................... 30
PIEŚŃ X....................................................................................................................................................................... 33
PIEŚŃ XI ..................................................................................................................................................................... 36
PIEŚŃ XII.................................................................................................................................................................... 39
PIEŚŃ XIII................................................................................................................................................................... 42
PIEŚŃ XIV .................................................................................................................................................................. 45
PIEŚŃ XV.................................................................................................................................................................... 48
PIEŚŃ XVI .................................................................................................................................................................. 51
PIEŚŃ XVII ................................................................................................................................................................. 54
PIEŚŃ XVIII................................................................................................................................................................ 57
PIEŚŃ XIX .................................................................................................................................................................. 60
PIEŚŃ XX.................................................................................................................................................................... 63
PIEŚŃ XXI .................................................................................................................................................................. 66
PIEŚŃ XXII ................................................................................................................................................................. 69
PIEŚŃ XXIII................................................................................................................................................................ 72
PIEŚŃ XXIV................................................................................................................................................................ 75
PIEŚŃ XXV................................................................................................................................................................. 78
PIEŚŃ XXVI................................................................................................................................................................ 81
PIEŚŃ XXVII .............................................................................................................................................................. 84
PIEŚŃ XXVIII............................................................................................................................................................. 87
PIEŚŃ XXIX................................................................................................................................................................ 90
PIEŚŃ XXX................................................................................................................................................................. 93
PIEŚŃ XXXI................................................................................................................................................................ 96
PIEŚŃ XXXII .............................................................................................................................................................. 99
PIEŚŃ XXXIII........................................................................................................................................................... 102
PIEŚŃ XXXIV........................................................................................................................................................... 105
CZYŚCIEC.................................................................................................................................................................... 108
PIEŚŃ I ...................................................................................................................................................................... 109
PIEŚŃ II..................................................................................................................................................................... 112
PIEŚŃ III ................................................................................................................................................................... 115
PIEŚŃ IV ................................................................................................................................................................... 118
PIEŚŃ V..................................................................................................................................................................... 121
PIEŚŃ VI ................................................................................................................................................................... 124
PIEŚŃ VII.................................................................................................................................................................. 127
PIEŚŃ VIII................................................................................................................................................................. 130
PIEŚŃ IX ................................................................................................................................................................... 133
PIEŚŃ X..................................................................................................................................................................... 136
PIEŚŃ XI ................................................................................................................................................................... 139
PIEŚŃ XII.................................................................................................................................................................. 142
PIEŚŃ XIII................................................................................................................................................................. 145
PIEŚŃ XIV ................................................................................................................................................................ 148
PIEŚŃ XV.................................................................................................................................................................. 151
PIEŚŃ XVI ................................................................................................................................................................ 154
PIEŚŃ XVII ............................................................................................................................................................... 157
PIEŚŃ XVIII.............................................................................................................................................................. 160
PIEŚŃ XIX ................................................................................................................................................................ 163
PIEŚŃ XX.................................................................................................................................................................. 166
PIEŚŃ XXI ................................................................................................................................................................ 169
PIEŚŃ XXII ............................................................................................................................................................... 172
PIEŚŃ XXIII.............................................................................................................................................................. 176
PIEŚŃ XXIV.............................................................................................................................................................. 179
PIEŚŃ XXV............................................................................................................................................................... 182
PIEŚŃ XXVI.............................................................................................................................................................. 185
-2-

PIEŚŃ XXVII ............................................................................................................................................................ 188
PIEŚŃ XXVIII........................................................................................................................................................... 191
PIEŚŃ XXIX.............................................................................................................................................................. 194
PIEŚŃ XXX............................................................................................................................................................... 197
PIEŚŃ XXXI.............................................................................................................................................................. 200
PIEŚŃ XXXII ............................................................................................................................................................ 203
PIEŚŃ XXXIII........................................................................................................................................................... 206
RAJ ................................................................................................................................................................................ 209
PIEŚŃ I ...................................................................................................................................................................... 210
PIEŚŃ II..................................................................................................................................................................... 213
PIEŚŃ III ................................................................................................................................................................... 216
PIEŚŃ IV ................................................................................................................................................................... 219
PIEŚŃ V..................................................................................................................................................................... 222
PIEŚŃ VI ................................................................................................................................................................... 225
PIEŚŃ VII.................................................................................................................................................................. 228
PIEŚŃ VIII................................................................................................................................................................. 231
PIEŚŃ IX ................................................................................................................................................................... 234
PIEŚŃ X..................................................................................................................................................................... 237
PIEŚŃ XI ................................................................................................................................................................... 240
PIEŚŃ XII.................................................................................................................................................................. 243
PIEŚŃ XIII................................................................................................................................................................. 246
PIEŚŃ XIV ................................................................................................................................................................ 249
PIEŚŃ XV.................................................................................................................................................................. 252
PIEŚŃ XVI ................................................................................................................................................................ 255
PIEŚŃ XVII ............................................................................................................................................................... 259
PIEŚŃ XVIII.............................................................................................................................................................. 262
PIEŚŃ XIX ................................................................................................................................................................ 265
PIEŚŃ XX.................................................................................................................................................................. 268
PIEŚŃ XXI ................................................................................................................................................................ 271
PIEŚŃ XXII ............................................................................................................................................................... 274
PIEŚŃ XXIII.............................................................................................................................................................. 277
PIEŚŃ XXIV.............................................................................................................................................................. 280
PIEŚŃ XXV............................................................................................................................................................... 283
PIEŚŃ XXVI.............................................................................................................................................................. 286
PIEŚŃ XXVII ............................................................................................................................................................ 289
PIEŚŃ XXVIII........................................................................................................................................................... 292
PIEŚŃ XXIX.............................................................................................................................................................. 295
PIEŚŃ XXX............................................................................................................................................................... 298
PIEŚŃ XXXI.............................................................................................................................................................. 301
PIEŚŃ XXXII ............................................................................................................................................................ 304
PIEŚŃ XXXIII........................................................................................................................................................... 307

-3-

PIEKŁO

-4-

PIEŚŃ I
Pieśń pierwsza jest alegorycznym wprowadzeniem do poematu. Zbłądziwszy
w ciemnym lesie, Dante dociera do podnóża świetlanej góry, na którą bronią
mu wstępu trzy dzikie zwierzęta: Pantera, Lew i Wilczyca. Zrozpaczonemu
poecie ukazuje się Wergili i proponuje wspólną wędrówkę przez piekło i
czyściec, zaznaczając, że po raju oprowadzi Dantego bardziej godna osoba.
1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

W życia wędrówce, na połowie czasu1,
Straciwszy z oczu szlak niemylnej drogi,
W głębi ciemnego znalazłem się lasu2.
Jak ciężko słowem opisać ten srogi
Bór, owe stromych puszcz pustynne dzicze,
Co mię dziś jeszcze nabawiają trwogi.
Gorzko — śmierć chyba większe zna gorycze3;
Lecz dla korzyści, dobytych z przeprawy,
Opowiem lasu rzeczy tajemnicze.
Nie wiem, jak w one zaszedłem dzierżawy,
Bo mną owładła senność4 jakaś duża
W chwili, gdy drogi zaniechałem prawej.
Gdym jednak przybył do góry podnóża,
Którą zaparty owy wądół kona,
Stąd się, jak rzekłem, taki strach wynurza,
Podniósłszy głowę, widzę, a ramiona
Góry już swymi promieniami stroi
Gwiazda5 wodząca tuziemskie plemiona.
Więc się z widoku tego uspokoi
Przestrach, w jeziorze serca rozkiełzany
Przez noc bolesnej bezotuchy mojej.
A jak człek z morza na ląd ratowany
Z piersią dyszącą staje i z daleka
Oczyma jeszcze bada groźne piany,
Tak, było, duch mój, podczas gdy ucieka,
Pogląda za się na przebytą drogę,
Co nie przepuści żywego człowieka.
Więc gdy mdłe ciało odpoczynkiem wzmogę,
Znów po bezludnych progach stopy nużę,
Wciąż niżej mając wyprężoną nogę6.
Wtem tam, gdzie ścieżka strzelała ku górze,
Znienagła mi się zjawiła u stoku
Zwinna Pantera7 o plamistej skórze.
Ta z mej osoby nie spuszczała wzroku
I tak męczyła w moim wstępowaniu,
Że kilka razy chciałem wracać kroku.
Była to właśnie chwila na zaraniu:
Wschodziło słońce z onym gwiazd orszakiem,
Co z nim świeciły, gdy w pierwozadrganiu
Świata Pramiłość wiecznym pchnęła szlakiem
Przepiękne twory; więc ta pora świeża

1

Wskazówka chronologiczna dotycząca wizji zaświatów, przedstawionej jako wędrówka Dantego-pielgrzyma po piekle, czyśćcu i raju. Dante miał jej
doświadczyć w wieku 35 lat, uważanym przez niego w Biesiadzie (IV, 23, 6-10), zgodnie z tradycją antyczną i biblijną (Ps. 89,10, Izaj. 38,10), za punkt
centralny życia ludzkiego. Odbywa się ona w Wielkim Tygodniu roku 1300 (rozpoczyna się w Wielki Piątek 25 marca lub 8 kwietnia: na tę szczegółową
datę wskazuje w. 112-114 pieśni XXI Piekła), ogłoszonego przez papieża Bonifacego VIII za pierwszy w historii Kościoła Rok Jubileuszowy. Wędrówka ma
charakter symboliczny: doświadczenie osobiste Dantego-pielgrzyma nabiera charakteru uniwersalnego, gdyż uosabia on też całą ludzkość, która poprzez
poznanie istoty zła (w piekle), oczyszczenie się ze skłonności do grzechu (w czyśćcu) i wzniesienie się na kolejne poziomy doskonałości duchowej (w raju)
osiąga szczęście wieczne. Pieśń I jest wstępem do całego poematu i ma charakter wybitnie alegoryczny. Peryfrazy są typową cechą stylu Dantego.
2
Las jest symbolem zagubienia moralnego i intelektualnego (zob. Biesiada IV, 24, 12), którego Dante doświadczył po śmierci Beatrycze (1290 r.) przez około
10 lat; ówczesna ludzkość znalazła się w nim wskutek nasilenia się m.in. konfliktu o władzę pomiędzy dwoma filarami ówczesnego świata, Cesarstwem i
Kościołem.
3
Przebywanie w lesie napawającym trwogą jest równoznaczne ze stanem bliskim śmierci duchowej, jakiej podlegają dusze potępionych; las byłby więc
również alegorią piekła. Nie tylko przestrzeń jako taka, ale jej poszczególne elementy są w poemacie nacechowane etycznie. Wyrażanie niezwykle
bogatych treści w minimum słów jest typowe dla geniuszu poetyckiego Dantego.
4
Sen jest w Biblii (Izaj. 29, 10; Jer. 51, 39; św. Paweł, List Rzym. 13, 11) utożsamiany najczęściej z grzechem.
5
Gwiazda - Słońce, którego promienie, okrywające górę, symbolizują Łaskę Bożą czuwającą nad duszami w czyśćcu, którego alegorią jest góra. Słońce w
kulturze średniowiecznej często symbolizuje Boga, a tu byłoby też alegorią raju, trzeciego z królestw.
6
Na początku procesu odnowy duchowej wola jest zbyt słaba, by się przeciwstawić namiętnościom i złym skłonnościom. Ich alegoriami są kolejno pojawiające
zwierzęta, uniemożliwiające dalszą drogę ku szczytowi góry (czyli ku Bogu).
7
Pantera symbolizuje zmysłowość (luxuńa), a według innej interpretacji brak umiaru (intemperantia). W średniowieczu różnica pomiędzy alegorią i symbolem
jest bardzo płynna.

-5-

43

46

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

I wiosny bliskość były dla mnie znakiem1,
Że przecież ujdę pstrokatego zwierza;
Ale tuż trwogę poczułem niemałą,
Gdy Lew2 przede mną wyrósł u pobrzeża.
Głowę podnosił i jak mi się zdało,
Szedł prosto na mnie, taki wściekły z głodu,
Że przerażone powietrze truchlało.
Potem Wilczyca3, nabrzmiała od płodu
Żądz wszelkich, mimo że chuda i sucha,
Sprawczyni nieszczęść mnogiego narodu,
Swoim widokiem zgnębiła mi ducha
I w takie wreszcie strąciła rozpacze,
Że dojścia szczytu sczezła mi otucha.
A jak z wygranej ucieszeni gracze,
Kiedy przeciwny zasię wiatr powieje,
Bledną i wszystka myśl się w nich rozpłacze,
Tak ja od zwierza porywczości mdleję
I, odpychany, cofam się ze skały
W stronę przepaści, gdzie słońce niemieje4.
Już moje stopy w dół się obsuwały,
Gdy przed oczyma kształt się zjawił mglisty,
Jakby milczeniem długim spowietrzały5.
Gdym go obaczył w puszczy opoczystej:
„Pożal się, proszę — wołam do zjawienia —
Cień-li czy człowiek jesteś rzeczywisty!"
„Nie człowiek, jednak z ludzkiego plemienia;
Ojców Lombardów miałem — rzekła mara —
Z mantowańskiego oboje nasienia.
Urodziłem się za Jula Cezara6,
A za Augusta7 cnego żyłem w Rzymie,
Gdy panowała bogów kłamnych wiara.
Poetą byłem i w epicznym rymie
Uszłego z dumnej Ilionu ruiny
Anchizowegom syna głosił imię8.
A ty, przecz wracasz w nieszczęsne doliny?
Czemu nie śpieszysz na górę, rodzice
Wesela, gniazdo radosnej nowiny?"
„Więc Wergilego oglądam? Krynicę,
Skąd płynie słowa strumień tak obficie?" —
Odezwałem się, zasromawszy lice.
„O ty, poetów światło i zaszczycie!
Niech mię zalecą miłość i uwaga,
Com z nią na myśli twojej szedł wykrycie.
Ty jesteś Mistrz mój, ty moja Powaga:
Przez cię jedynie styl mój nabył piętna
Sztuki, skąd dzisiaj moja cześć się wzmaga9.
Płoszy mię bestia, przejściu memu wstrętna:

1

Wierzono w średniowieczu, że świat został stworzony i sfery niebieskie wprawione w ruch porą wiosenną; ważnym postulatem teologicznym, obecnym w
całym poemacie Dantego jest to, że świat powstał dzięki miłości Boga i jest przez nią kierowany.
Lew jest symbolem pychy (superbia) lub przemocy (violentia).
3
Wilczyca, najgroźniejsze ze zwierząt, symbolizuje nienasyconą chciwość (cupiditas), uznaną przez św. Tomasza z Akwinu (do którego poglądów Dante
wielokrotnie się odwołuje w Boskiej Komedii) za źródło wszelkiego zła. Według innej interpretacji oznaczałaby wszelkie oszustwo (fraus), wynikające z
nienasyconej żądzy. Trzy zwierzęta, zgodnie z drugim swoim znaczeniem byłyby prefiguracją trzech kategorii grzechów w piekle, tj. wynikających z braku
umiaru w tym, co z natury jest dobre, z przemocy oraz - najcięższe - z wypaczenia roli rozumu, który jest największym darem danym człowiekowi.
4
Synestezja (oryg.: dove'l sol tace) podkreślająca ciemność lasu.
5
Dantemu ukazuje się duch Wergiliusza (70-19), jednego z najwybitniejszych poetów rzymskich, który będzie jego przewodnikiem po piekle i czyśćcu. Nie
tracąc znaczenia historycznego, jest on alegorią rozumu, który ulega przytłumieniu, gdy człowiek znajduje się w stanie grzechu. Wergiliusz w
średniowieczu był ceniony jako twórca poezji reprezentującej nie tylko wysokie wartości artystyczne, ale i moralne: bohater jego poematu epickiego,
Eneidy, Trojańczyk Eneasz, jest wzorem cnót rzymskich, wśród których poczytne miejsce zajmuje pobożność (pietas). Uchodził też za proroka ze względu
na czwartą Eklogę, w której dopatrywano się zapowiedzi narodzin Chrystusa.
6
Gaiusz Juliusz Cezar (100-44) - wybitny rzymski wódz, mąż stanu i pisarz, którego polityka doprowadziła do osłabienia ustroju republikańskiego i
przygotowała grunt dla jedynowładztwa.
7
Oktawian August (6 przed Chr.-14 po Chr.) - pierwszy cesarz rzymski, za którego rządów nastąpił wspaniały rozkwit państwa w każdej dziedzinie życia.
8
Wergiliusz nawiązuje do Eneidy, ukazującej dzieje po upadku Ilionu (Troi) Trojańczyka Eneasza, syna Anchizesa i bogini Wenus, protoplasty Rzymian. Tworzy
tam legendę Rzymu, gloryfikując jego misję dziejową. Koncepcję tę rozwinie Dante w duchu chrześcijańskim, uważając państwo rzymskie za idealny wzór
dla średniowiecznej monarchii uniwersalnej; jej obraz nakreślił w traktacie łacińskim De Monarchia (O monarchii), którego echa pobrzmiewają w tym
poemacie. Eneida, a w szczególności jej szósta księga, opisująca zejście Eneasza do podziemia pod przewodnictwem Sybilli, była jednym z
najważniejszych (obok Biblii) źródeł inspiracji dla twórcy Boskiej Komedii.
9
W poemacie Dantego są obecne bardzo liczne echa literackie (motywy, cytaty, parafrazy) i językowo-stylistyczne Eneidy, które w nowym kontekście
posiadają inne nacechowanie znaczeniowe.
2

-6-

91

94

97

100

103

106

109

112

115

118

121

124

127

130

133

136

Dopomóż, mędrcze sławny! Oto ginę
Z trwogi i żywiej dygocą mi tętna".
„Ścieżki potrzeba obrać tobie inę —
Rzekł, widząc oczu moich zapłakanie —
Jeżeli przebrnąć życzysz tę gęstwinę.
Bo owa bestia, co mię wołasz na nię,
Nikomu drogą swoją przejść nie daje:
Póty przeszkadza, aż w nim dech ustanie.
A tak złośliwe chowa obyczaje,
Że zachłannością jej chciwość się mnoży
I tym głodniejsza, im się bardziej naje.
Rozliczny jest zwierz, z którym cudzołoży
I dotąd będzie, aż nadejdzie żwawy
Chart1, co ją na śmierć w boleściach umorzy.
W glebie ni kruszcu nie poszuka strawy,
Jedno w rozumie, mocy i miłości;
Ojczyzna jego: pośród Feltr dzierżawy.
Nędznej Italii on wybawi włości,
Dla których Turnus, Kamila dziewica,
Euryjal, Nizus położyli kości2.
Odeń ścigana z grodu w gród Wilczyca
Na powrót w piekieł dostanie się władze,
Skąd ją przysłała zawiść zazdrośnica.
A ja tak dbale o twym dobru radzę,
Żeć przewodnikiem będę; skroś tej góry
Przez wiekuiste miejsca przeprowadzę,
Kędy usłyszysz rozpaczliwe chóry,
Przyjrzysz się duchów przebolesnej rzeszy,
Co z wszystkiej piersi woła o skon wtóry.
Potem tych ujrzysz, których płomień cieszy,
Rozradowując nadzieją niepłoną,
Że się ich wniebowstąpienie przyśpieszy.
A gdy zajść zechcesz aż tą jasną stroną,
Godniejszej zdam cię, niźli moja, pieczy3
Na dalszą drogę, gdzie iść mi wzbroniono.
Bo owy Władca i Król wszystkich rzeczy4,
Za me prawdziwej wiary nieuznanie,
Wstępu do miasta swojego mi przeczy5.
Wszędy rząd jego, lecz tam królowanie;
Tam ma stolicę, tam wysokie trony;
Szczęsny, w wyborze kto mu się ostanie".
„Poeto — rzekę, takim zachęcony
Słowem — przez Boga nie znanego tobie,
Bym z tej i gorszej doli był zbawiony,
Tam, gdzie powiadasz, wiedźże mię w tej dobie;
Niechaj obaczę te Piotrowe progi
I tych, co mówisz, że jęczą w żałobie".
Ruszył — ja za nim w trap dźwignąłem nogi.

1

Chart (w oryg.: Yeltro) - żadna z wykładni alegorycznych proroctwa Wergiliusza wypowiedzianego w duchu biblijnym nie jest zadowalająca. Pod postacią
Charta, który pokona Wilczycę, doszukiwano się aluzji do konkretnych postaci historycznych, m.in. Cesarza Henryka VII (z którym Dante wiązał wielkie
nadzieje), Benedykta XI, papieża w latach 1303-1304, Cangrande delia Scala, władcy Werony, człowieka o szerokich horyzontach, u którego Dante
przebywał jakiś czas podczas wygnania i któremu zadedykował Raj. W określeniu jego pochodzenia (w. 105: „ojczyzna jego będzie pomiędzy feltro i
feltro''') doszukiwano się aluzji do kogoś z niskiego stanu lub do jakiegoś przedstawiciela żebraczego zakonu franciszkanów, ponieważ wyraz feltro
oznacza liche sukno. Te i inne wyjaśnienia historyczne zubażają sens proroctwa, którego istotą jest to, że przyszły reformator duchowy Italii pokona zło
reprezentowane przez Wilczycę, będąc sam ucieleśnieniem dobra wyrażającego się poprzez mądrość, miłość i cnotę (sapienzci, amore, virtute).
2
Turnus był królem plemienia Rutulów i głównym przeciwnikiem Eneasza; K a m i l l a była wojowniczką sprzymierzoną z Turnusem, stojącą na czele
plemienia Wolsków. Euryj al, N i z u s - towarzysze Eneasza. Wszyscy oddali życie w walkach o Lacjum, które z wyroków Przeznaczenia miało ostatecznie
przypaść Trojańczykom. Dante celowo wymienia bohaterów jednej i drugiej strony, chcąc podkreślić, że poświęcenie ich wszystkich było konieczne dla
powstania późniejszego Cesarstwa Rzymskiego.
3
Wergiliusz ma na myśli Beatrycze, do której miłość - przeżywająca nieustanną ewolucję duchową - towarzyszyła Dantemu przez całe życie. Będzie ona jego
przewodniczką po raju, zachowując, obok dosłownego, również sens alegoryczny: Teologii lub Prawdy Objawionej. Według chrześcijańskiej koncepcji
Dantego sam Rozum (Wergiliusz) nie wystarcza do poznania Boga.
4
Władca i Król wszystkich rzeczy - peryfraza oznaczająca Boga, którego imię (podobnie jak Chrystusa czy Matki Boskiej) w Piekle nigdy nie jest
wypowiedziane wprost.
5
Wergiliusz nie tyle ze względu na nieuznanie, ile z powodu nieznajomości prawd ewangelicznych, ma zamknięty dostęp do raju.

-7-

PIEŚŃ II
Dante, niepewny, czy zasłużył na łaskę oglądania zaświatów, wypowiada
swoje wątpliwości wobec Wergilego; poeta dodaje mu otuchy, wyjaśniając,
że sama Matka Boska za pośrednictwem św. Łucji i Beatrycze wzywa go do
tej wędrówki.
1

4

7

10

13

16

19

22

25

28

31

34

37

40

43

46

Już dzień uchodził, mrok szarej godziny
Już odwoływał padolne zwierzęta
Od pospolitych trudów — ja jedyny
Gotowałem się na bój, nie na święta,
Z trudem podróży, z litości katuszą1;
Skreśli je pamięć, co jej błąd nie pęta.
Wesprzyjcie, muzy, krzep mię, twórcza duszo!
Pamięci moja, widzeń mych zwierciadło,
Dzisiaj się mocy twe objawić muszą2.
„Ty, co mię wiedziesz w krainę przepadła,
Znaszli me serce dość silnym i dzielnym,
Aby na wielkim przejściu sobą władło?
Mówisz, że w ciele jeszcze skazitelnym
Rodzic Sylwiusza3 odwiedził te szlaki
I nieśmiertelność czuł ciałem śmiertelnym.
To, że wróg złego4 był mu łaskaw taki,
Wiedząc, jak ważny skutek dzieło czeka,
I ważąc, kto zacz miał zeń wyjść i jaki,
Chyba nie zdziwi rozumnego człeka;
Gdyż on rzymskiemu państwu i Rzymowi
Na patryjarchę był naznaczon z wieka,
Który i które, że się tu wysłowi
Prawdę, dla świętych miejsc są stanowione,
Gdzie dzisiaj siedzą dziedzice Piotrowi.
Przez owo zejście w twej pieśni sławione
Zrozumiał rzeczy, po których przyczynie
On wziął zwycięstwo, a papież koronę5.
Po nim apostoł, Wybrane Naczynie6,
Skróś przewędrował te zaziemskie smugi,
By wzmocnił wiarę, zbawienia dawczynię.
Lecz ja co? Skąd mi Łaska? Jam nie drugi
Eneasz ani Pawła hart posiadam,
Nikt ni sam do się nie znam tej zasługi.
Więc gdy me pójście na twą wolę składam,
Drżę, czy zamiaru nie roję szalenie;
Ty, mędrzec, pojmiesz lepiej, niż powiadam".
Jak człek, co, chciawszy, znów odmienia chcenie,
Aż w postanowień kolejnych szeregu
Zgoła odwróci pierwotne życzenie,
Taki ja byłem na ponurym brzegu,
Kiedy rozmysłem starłem chęci skore
I w pierwszej chwili ochocze do biegu.
„Jeśli twą tajną myśl ze słów rozbiorę —
Rzekł wielkoduszny cień — widzę na oczy
Wnętrze twej duszy nędznym strachem chore,
Który tak czasem człowieka omroczy,

1

Wędrówkę przez piekło określają te dwa aspekty: zmaganie się z przeszkodami w sensie fizycznym oraz duchowa walka z uczuciem litości na widok
potępionych. Zwycięstwo w jednym i drugim wypadku będzie prowadziło do uwolnienia się od złych skłonności i do uzyskania nowej świadomości.
Inwokacja pojawia się na początku tej pieśni, ponieważ jest ona wstępem do Pieklą. Zwrot do własnego talentu (alto ingenio) i do pamięci wynika z
przekonania, że bez nich, podobnie jak bez pomocy Muz (przykład - jeden z bardzo licznych - synkretyzmu kulturowego w dziele zakorzenionym w
tradycji chrześcijańskiej) nie mógłby podołać tak trudnej materii poetyckiej.
3
Rodzic Sylwiusza - Eneasz zszedł do podziemia, aby tam dowiedzieć się m.in. o misji dziejowej, jaką miał do spełnienia on (jako przyszły protoplasta Rzymu)
i Rzym (jako przyszła stolica cesarstwa i papiestwa).
4
Wróg złego - kolejna peryfraza na określenie Boga.
5
Dante włącza misję Eneasza w dzieło Boskiej Opatrzności. Według tej koncepcji cesarstwo rzymskie miało być zapowiedzią Państwa Bożego, którego obraz
roztacza św. Augustyn w dziele p.t. O Państwie Bożym (De civitate Dei). Dante odwołuje się niejednokrotnie do jego poglądów.
6
Wybrane Naczynie - św. Paweł, tak określany w Dziejach Apostolskich (9, 15), w drugim Liście do Koryntian (12, 2-4) opowiada o wizji zaświatów, a
dokładniej trzeciego nieba, jakiej doświadczył.

2

-8-

49

52

55

58

61

64

67

70

73

76

79

82

85

88

91

94

97

100

Gdy się zapalił do zacnego dzieła,
Że jak płochliwy zwierz przed nim uskoczy.
By się odwaga z tej trwogi ocknęła,
Opowiem rozkaz dany mi w otchłani
W on czas, gdy litość nad tobą mię zdjęła.
Siedziałem w duchów wątpliwych przystani1,
Gdy przyszła piękna, święta białogłowa2,
Tak piękna, żem jej rzekł: »Rozkazuj, pani!«
Wzrok jej lśnił jaśniej niż gwiazda wschodowa;
Słodka i cicha była i w mówieniu
Anielska; ta w te ozwała się słowa:
»O ty uprzejmy mantowański cieniu,
Którego imię trwa i pełne chluby
Trwać będzie, póki żywota stworzeniu,
Oto miły mój, a losom nieluby,
Takie przekory napotkał w swej drodze
Na pustych progach, że nie wytrwał próby,
Wracał i zbłądził; a lękam się srodze,
Słysząc, co o nim powiadano w górze,
Czy mu niepóźno z posiłkiem przychodzę.
Więc z ozdobnymi słowy pośpiesz, nuże!
Niechaj go zbawi twa pomoc i rada
I niech ja o nim więcej źle nie wróżę.
Jam Beatrycze, która do cię gada;
Z miejsc idę, które znów oglądać życzę;
Miłość mię wiodła i teraz mną włada.
Kiedy powrócę przed pańskie oblicze,
Chwalić cię będę i często, i szczerze«.
Zamilkła, a ja do niej: »Beatrycze,
O władcza pani, z której jedno bierze
Tę moc ród ludzki, że przeszedł stworzenia
Żyjące w nieba najwyższego sferze3,
Tak mię ochota służby rozpłomienia,
Że nie usłużę nigdy nadto wcześnie,
I tutaj dość mi jednego skinienia.
Lecz powiedz przecie: nie wzdragasz się w cieśnie
Naszej śródziemnej zstępować otchłani
Z szerokich dziedzin, gdzie ci radość wskrześnie?«
A na to rzekła mi ta jasna pani:
»Pokrótce zadość twej chęci uczynię.
Bym zejść się bała, nikt mi nie przygani;
Bać się należy tych rzeczy jedynie,
Z których się szkoda niepowrotna lęże,
Ale nie innych, których groza minie.
Ja z Łaski Bożej mam takie pawęże,
Że ni się nędzą waszą nie poplamię,
Ni mię płomieni waszych żar dosięże.
Jest Łaski pełna Pani4 w bożym chramie:
Przeciw zawadom chce pomagać tobie
I oto górne twarde prawo łamie.
Więc Łucję5 do się przyzwała w tej dobie
I rzekła: „Sługę twego nęka trwoga;
Pośpieszaj, twojej zlecam go osobie".
A Łucja, wszelkiej surowości wroga,
Zeszła, gdzie pobyt mam z Rachelą6 starą:

1

W oryginale jest mowa o duszach „zawieszonych" (sospesi), przebywających w Limbo, pierwszym kręgu piekła, nie potępionych, ale też nie mogących
dostąpić zbawienia, ponieważ nie poznały wiary chrześcijańskiej. Ich jedyną karą jest nieustająca tęsknota za Bogiem, którego nigdy nie ujrzą.
Piękna, święta białogłowa - Beatrycze.
3
Błędne odczytanie sensu, który w rzeczywistości jest następujący: „O Pani pełna tej cnoty, dzięki której ród ludzki przewyższa wszystkie inne stworzenia
żyjące w obrębie sfery niebieskiej mającej najmniejszą średnicę" (tzn. najniższej, tej, która w kosmologii dantejskiej określona jest jako Niebo Księżyca).
4
Łaski pełna Pani - Matka Boska.
5
Chodzi o św. Łucję z Syrakuz, męczennicę z IV wieku, patronkę chorych na oczy, czczoną szczególnie przez Dantego, dotkniętego niegdyś tą chorobą.
6
Rachela - w Starym Testamencie żona Jakuba, syna Izaaka; w średniowieczu była symbolem życia kontemplacyjnego, dlatego u Dantego zajmuje miejsce w
raju obok Beatrycze, alegorii wiedzy teologicznej lub (i) Prawdy Objawionej.
2

-9-