A comprehensive collection of Puchon Pachon (PDF)




File information


Title: Microsoft Word - KUKI TE.doc

This PDF 1.5 document has been generated by / PDF Complete 4.1.33.2002, and has been sent on pdf-archive.com on 10/04/2017 at 21:44, from IP address 47.15.x.x. The current document download page has been viewed 1301 times.
File size: 418.55 KB (30 pages).
Privacy: public file
















File preview


KUKI TE CHONDAN
By PS Haokip
Edward Burnett Tylor kiti pa chun chondan kiti hilchetna hi kichehtah le mijouse
santhei dol in ana sundoh masapen in ahi. 1871 kum a hilchetna anapeh dungjui in,
“Chondan kiti hi mihem khat in japi lah a mikhat ahina dol a hetna, tahsan, khut-them na,
khankho hetna, dan, chondan, umchan le khanchan chuleh bolthei na dangdang anei ho
kigomkhom ahi” ati (Lexicon University Encyclopedia). Hiu jongleh, mihem chi le nam
hung kipat dan le chondan kholchil na neiho’n Tylor hilchetna hi phat sottah ana nelkal
uve. Ahinla ‘chondan hi khanggui a penpi umchan hilouva, lamdoh thu umchan joh ahi’
ti’n ngaidan kilolna ana-um in ahi. Hiche lekhabu in jong, chondan kiti hi mihem khat in
ahinkho a lolhinna, japi kipunkhom nale vannoi vet dia umchan kijil thuna, chule hindan
le chondan pha aki semdoh ho seina’n akimang in ahi. Jat le nam chom chom sutna a
kon kimudoh alhangpi ho chu: - pao, chondan, tahsan, khutthemna, thil le lo, melchihna,
Hou thu a chondan, gollui thusim, kichenna chule gou kiloson dan jouse hi namkhat in
chondan a amanho chu ahiuve.

Kuki tehi nam dang toh akibah lounau chu pule pa khang a pat chondan le hindan jat
chombeh anei nau hi ahije. Amaho nitin hinkho mandan hi midang hinkho mandan toh
kibang lou ahi. Vetsahna’n, khothah sat ding ahi louleh loumun ding alhen tengu leh
aboldan aum cheh in ahi. Innsung suhthengna jeng a jong atheh dan aum khelkhel in
ahi. Pasal khat in ji ahol teng jong leh chondan toh kitoh a jui ding dan akip-akoi aum in
ahi. Naosen khat ahung pen, ahiloule mihem khat athi nikho teng jong leh dan le muol
nit ding tamtah aum in ahi. Gamleng khat in sa ahin kap leh, puchon-pachon dungjui a
vailhunna le jabolna peh dan aum in ahi. Chule sathatpa’n jong meithal chu mi a aman
ahileh, asatha chu hoilai mun thalsa a peh ding ham ti aum ban ah, atu abe chan ding,
chule Sating Samal lhutna ding chu chonna dungjui in aum cheh in ahi. Hiti chun, Kuki te
hindan jouse hi naoloi a pat lhankhuh changei in kimanchah na ding dan aum sohkei in
ahi. Kuki sung a phung chomchom hi gamkai chomchom ah cheng jong leu, hitobang
chondan poimo jouse hi akolchah jing un ahi. Hiche chungchon in, Kuki sung a phung
jouse’n apao jouseu akihedpeh sohkei un, apao cheh un akihou thei un ahi. Pule pa
khang apat chondan akikop hou phabep chu Sa-ai, Chang-ai, Chon le Han, Hun,
Kut le Semang kiti ho hi ahiuve. Kuki pao a hin paochamtuh le paonamlhah,
thuchih le tekahna thucheng adimset in ahi. Lekha jem ana kinei lou vang in, hiche ho hi
akhang-akhang a pat ahung kipeson peh in ahi. Hitobang paochamtuh vetsahna phabep
chu –Uililoh in twi asuneh in, ngachun, ngaha’n athi lo e, chuleh Benglam in den a Nisa
lep ah ako e kiti hohi ahiuve.

1. INNCHEN KHOSAH
Kuki te’n apu-apateu Zale’n-gam sung ah kho atumtum in anabol sohkei un ahi. Kho
bolte hin amaho sunga mi Upapen chu Haosa’n apansah jiuve. Haosapu kithopi ding
chun khomite lah a lunggelthei Upa gup akilheng jie. Chucheho lah a chun chenkhompi,
phung changkhatho mi khat mi ni akijaosah ngaije. Haosa noido uva kilhengho chu–
(a)Semangpu (b)Pachongpu (c)Lhangvapu (d)Thuchingpu (e)Gouchingpu (f)Changloipu
hicheng hi ahiuve. Haosapu panna a alhompen a mi sagi hi jiu ahi. Khothempu, Thihsupu
chule Khotucha a kilheng lhonglha nupi ni, kiti jong hi Haosa ho thoihoiya kisim ahiuve.
Gamsung a mun nompen le twineh kitupna pen chu khochenna mun ding in ilheng jiuve.
Gollui ho khanglai chun khochenna ding a adei nau mun a chun, Ahchal khong thengsel
khat anapo jiu vin, jankhat anageh jiuve. Chuche jan a Ahchal chu aphatcha a akhon leh,
phun apha nai, kidam na’nte anati jiu ahi. Chuche jan a Ahchal chu akhonlou leh phun
aphapoi, kidam po’nte anati jiu ahi. Chuti chun ahchal phatah a akhonna mun chu kho
chenna’n analheng jiuve. Ahchal khonlouna mun vang chu khomun dingin anadei pouve.

Twikhuh dingin kho toh kinai dom Vapi, Vacha ahiloule siphung phadom khat penpen
analheng jiuve. Chuche mun a chu kho thempupa chun mol kizumhem khat akhut a
akichoi a, twilah a chu akholut a, hiti a hi thu asei ji ahije: “Pidam, Pudamte, tuni a kipat
hiche twi hi keiho Manmasi chate’n ka neh diu ahitai, nei hetpeh un” ati ding ahi.
Hicheng kin ho chu akichai jou leh khomin ding chu adei tah-u akisem diu ahitai. Tekah
na’n Ting tamna gam hitaleh khomin ding a chu Tingjang tithei, agam jong chu Tingjang
kiti ding ahitai. Eiho hi Haosa thaneina noi a hung khanglente ihijeh un British Sorkar leh
Indian Sorkar teni’n jong Haosapu min le khomin chu agom a registered abolthau ahije.
Haosapu Patta sung chu inn 20 inn 30 cheng in ineh uva hung kihinso te ihiuve.

2. KHOSUNG KIVAIPOH DAN
(a) Haosapu chu imalam jouse a thanei chungnungpen ahije. Amahi anoi douva pangho
chung a thumop lungthim pea pang ahije. Amaho chu mopohna chom jepjep ahoppeh ji
ahije. Haosapu thupeh dungjui a, vai ahom cheh diu ahije.

(b) Semangpu hi, Haosapu bantah a vaihom a pang ahi. Hasapu’n thu amop dungjui a
vai ahop jing ding ahi. Anoi a pangho natoh le thilbol jouse adih le adihlou avettup jing
ding ahi. Khosung thilsoh jouse chung a thutan a pang ding ahi.
(c) Pachongpu hi Semangpu bantah a pang ahi. Ama hin khosung mite khantou, machal
theina ding lampang a mopohna anei ding ahi. Loulho, thingpoh chule lamlhah khomol
kitiho amachal theina ding a vai ahom jing ding ahi. Semangpu toh kihoumat jing ding
ahi. Lhomun, tuhmun kitiho jong ama’n ahop toh jing ding ahi.
(d) Lhangvapu hi khosung le gamsung huhtupna lampang a mopo a pang ahi. Khosung
a kitha, kimat, kidel, kinah, kholhang kisapto, kitiho hi asolouna ding a lunggel anei jing
ding ahi. Mei in inn ahin kah ham, ahiloule gam mei in gamkhat ahin kah leh aphatcha
phelmitna ding a lamkai ding ahi. Khoheng innheng toh gam kichuna ahung umtah jong
leh ama chu gallamkai a pang ding ahi. Akina akidel aumseh a, aphatcha phelkhenna
ding angaito jing ding ahi.
(e) Thuchingpu hin gamsung le khosung ding a haosaho’n kihouna anei uva, akilolnau
jouse chu lekhabu a phatah a akisutlud cheh ding ahi. Khosung record jouse phatah a
achintup ding ahi. Khosung a hung phachom ding thilho chungchang a thilgon anei ding
ahi. Khomite kikhopna aum ding seh leh thuchingpu’n kouna lekha ahop ding ahi.
Thuchingpu hetlouva kho kikhopna kibol ngailou ahije.
(f) Gouchingpu chun khosum chule khothil kitiho phatah a akoitup/achintup jing ding
ahi. Ama manchah lekhabu le thuchingpu lekhabu chu kitoh jing ding ahi.
(g) Changloipu chun, khomite lah a toleng chule donleng kitiho chung a mopohna anei
ding ahi. Government lang a hihen, nampi lang a kon hihongleh khosung a hung kholjin
jouse ama’n alhunna diu chule aneh diu jouse agontup ding ahi. Agena diu chule akisilna
diu jong khotucha teni toh kithokhom a asemtup peh diu ahije.
(h) Khopi tucha teni hin, Haosa te’n kinpi-kincha tichu, satha jubuh anei seh-u leh
chuche kin a chu kimangcha lhon ding ahi. Changloipu toh kithokhom jing diu ahi.
(i) Khothempu chu kholhangsam pa ti’n jong akihe e. Kholhangsam kiti hi damtheina
panmun ahipoi. Khothempupa chun kholhang asapjou seh leh, kikaona anei jing jeh a
dammo jilou ahi anatiuve. Khosung a adammo jouse avil ding, thoi ngaicha athoi ding,
jen theiho ajen ding ahi. Khosung a Molsatha, Aikamkha, Changchi-nit, Salnit chule
Sahnit kitiho hi ama’n thenhonna le khumkhana anei jing ding ahi. Hun kiti le kut kitiho
chule Lawm selneh, Sa-ai, Chang-ai kitiho jouse jong akibolseh a thensona le khumkha
na ama’n abol ding ahi. Haosa inn a kithat hemkhamsa, tolthehsa, salam satna a kithat

hochu, ama’n sapang akho ding ahi. Achang a sapang chu akho nomlou leh, angailut
agol khat akitem a akhobom lhon ding ahi.
(j)Thihsupu/Thihkhenpu hin khosung mite loulho thingpoh machal theina ding a
amanchahhou, khatvei komkom leh akhenhem peh ding ahi. Chucheho chu heicha,
tupheng, tucha, chempong, chemcha chule thih a kisem manchah dangdang jong
akhenpeh diu ahi.
3. INPI LE HAOSA INN
Phung jouse a mibulho inn chu Inpi kiti ahi. Khosung khat haosa a pang maimai ho chu
Haosa Inn kiti ahi. Phungkhat sung a phungkhai bulpi ijad hamkhat in Sating asena pau
chu Inpi kiti ahije. Kho ijat ham chunga Inpi kiti zong aum in ahi. Khokhat sunga thusoh
jouse, Haosapu inn a kiseichai joulou hochu upa Inpi a kilhut ji ahi. Chuche inn chu Inpi
kitiho chu ahiuve.
Haosa inn ahiloule Inpi a thu kitanho:- (a) Tolthi thu (b) Gucha thu (c) Mijong thu (d) Miji
lahpeh thu (e) Jida thu chuleh adangdang thukhoh ho hi, Haosa inn a bou kisei ji ahi.
Khosung a chengho inn a kisei ngailou ahi.
4. KIGAPNA A SA KITHAT HO
(a) Hemkham satha kiti hi, mikhat in mikhat ahin tha tah leh Haosaho’n athu atan theina
diuvin mithatte chun vohchal tuh-nga khat akho/akap jiuve. Hiche kibolna ajeh chu
athite chun mithatte chung a phulah kiti abol louna diuva kibol ahije. Hemkham satha
kibol jou nung a athite lang chun phulah kiti hi ahin bolu leh amaho chun mona jouse
akipoh diu ahitai.
(b) Toltheh satha kitihi mijong kitiho chung a kigapna ahi. Chucheho chu sunkah jankah
ahiloule gamlah a miji, micha pumhat a hin suseho kigapna ahi. Hiche kibolna ajeh chu
'nang in dei-umlou chondan na chepi’n khosung le gamsung nasuboh e, chujeh a chu
gan thisan a gamsung le khosung na suhtheng ding ahi,' tina a kibolsah ahije.
(c) Salamsat kitihi guchaho le migilou ho chung a kimangcha ahi. Mitoh kina zing a
thisan hinso zing chule minei migou hin guho, chukitle mi inn a nokhum a tha ding mat
ding gong zingho chung a kigapna a kithasah ji ahi. Hiche kibol lona jeh chu, “nang in
umchan phalouho na lelhah ding ahi” tina a Salamsat kiti, sa hi kithasah ahi. Chung a
kisei kigapna satha jat thumho hi Jubel khatcheh toh leotha jiu ahi. Gollui paovin 'vohpi

jubel a kigam' akiti-e.

5. HAOSA
Kukite kho hohi jalhang hinkho, sumle pai, hou le kivaipohna’n akankhom cheh ahiuve.
Kuki haosa, ahiloule haosa a kivaipohna hi Kuki te kivaipohna laigil ahi’n, Kuki te chondan
le khandan vetsahna ahi. Khosung kivaipohna luboh chu haosapu ahi’n, khosung bitna
ding le khosung mite jalhang hinkho, sumlepai chule kivaihomna jouse a mopohna anei
ahi. Dan le thupeh chungchang chuleh thutanna jouse a jong ama hi thunei
chungnungpen ahi. Ahinlah nitin hinkho a kivaipohna toh kisai jouse a semang
pachongho le haosapu hi puchon pachon in akaihoi ahiuve. Thutanna aneopen a pat
alenpen, toltha changei hi khosung thutanna ‘Haosa Inpi’ a kiseichai ji ahi.

6. HAOSA HO, SE LE KAI NEH DAN
Inam sung uva haosaho hin se le kai ane cheh un ahi. Se le kai aneh dan u akibang poi.
Jatchom jepjep in aneuve. Se le kai aneh nauva athupi dom hochu–(a) Changseo (b)
Samal (c) Khotha (d) Salu (e)Belpang chuleh (f) Lampan kitiho hi ahiuve.
(a) Changseo ne haosaho hin kumseh a akhosung a chengho innson a chang seopi
(Longkailen) dim khat cheh kibang a kite ji ahi. Hicheho chu achopkhom niu leh haosate
chun vohcha atha uva ju abuh jiuva, anoidouva pangho chutoh nikhat sung a ate chai jiu
ahi. Natoh achaijou tengu leh khosung a cheng jouse toh ju adonkhom jiuva chujou leh
ankong/sakong asokhom jiu ahi.
(b) Haosa Samal neho chun akhosung a cheng pasalho’n sa ahinkab niu leh sa hin
kappa chun amal lang khat chu haosate inn a agathah ji ahi. Inpinu haosapi chun belbing
khat a ana vailhun jia, vang le ham aboh ji ahi.
(c) Khotha kigoi haosaho chun, kumseh a khomite innson a nikhotha khat akigoi ji ahi.
Tha agoi niu leh ju abuh diu, sa atha diu natoh phad akichai teng leh mipi chun ju khon
khat cheh adon jiu, chujou leh ankong asokhom jiu ahi. Akhomiteu chu akipasah cheh jiu
ahi.
d) Haosa inn a Salu kilhut kiti hi, solpi a kisim salenho lu bou kilhut ahi. Chuche ho chu:
(1) Saipi (2) Jangsel (3) Sachung (4) Sajuh (5) Ngalchang (6) Vompi chuleh (7) Sagol kitiho
hi ahinkap jouse’n alu chu Haosa inn a alhut cheh ahi. Chutobang kipana salenho
luchang chu ahung haosate inn a ahung kilhut ni leh Inpinu/Haosapi’n dangka bel
dimset Ju abuh peh a kipah tah a availhun ding ahi. Sapol (Lho) kitiho lu vang Haosa inn
ah akilhut ngaipoi. Thaang a kipo saho jong haosa inn ah akilhut ngaipoi.

(e) Belpeng kiti hi leiset a kisem umlen hotoh kibang ahi. Gollui pao in ‘Haidip’ jong akiti
e. Kumseh a Chavang Kut akibol teng leh Ju achih laitah kilhoh jia, belpeng dimset a kikoi
a, kut kichaini niloupi nikho teng haosate inn a kidom sohhel a mipi’n kidonkhom ji ahi.
Hiche jong hi i haosapu jana a kidomkhom ahije. Chuche ju chu haosate’n mipi donkhom
ding a ahin phaldoh kit ahije.
(f) Lampan kiti hi gamneipa kitina ahije. Khoheng, twiheng kitiho’n agamu alhokhop lou
phat uleh akinaipiu haosa khat kom a lhomun ahung thum tengu leh haosapu’n, achuti
leh kumkhat na kilho ding uvin chingkhat a lampan hijat nei peuvin tia aphalpeh chu
lampan ane e, kiti ahi.
7. INNSUNG KIVAIPOH NA
Innsung kivaipohna hi danthum–tucha, becha le sunggao in akikhen in ahi. Tucha hi tute
ahiloule chanute jiho kiseina ahi’n, becha hi innsung kinaipi ahi’n, chule sunggao hi i-nu
sopi pasalho ahiloule achateu kiseina ahi. Hicheng thum kingailutna hi innsung khat le
khat kizontona jal a hung umdoh ahi’n, Kuki te innsung jouse’n hitobang kiguijopna hi
anei cheh in ahi. Mijouse chu amopohna umsa cheh ahi’n, khosung vengsung a dinmun
sangtah tuh hijongleh apanmun chu apeldoh theilou ahi. Hijeh a chu sopi khat innsung a
kinn aum teng leh, mopohna kipeh ngailouva, amichang cheh in atoh dingdol akihedsau
ahitai. Vetsahna’n, tuchaho chun aputeu innsung a kinn aum teng leh bu le me hon chule
twikhai ding chu amaho mopohna ahi’n, chule mithi aum teng jongleh thilong silna le
avuina chu amaho mopohna ahi. Kuki innsung khat a hin tucha tamtah aum uvin, amaho
lah a khat chu tubul in apang ji’n ahi. Amapa chu mahpa ahi khelkhel angaipon, pute
phung a numei khat penpen ji a anei jong leh hithei ahi. Bepa kiti hi bechaho kah a
kiguizopna thucheng ahi.
Bepa mopohna hi becha a mangpa innsung a vangsedna ahiloule kipana alhun nikho leh
innsung thalheng a pang ahi’n, adehset a innsung mipa chun himona anei leh mopohna
jouse chu ama chung a kingam ahi jenge. Innsung a golvah kibol nikho leh bepa hi
thaneina lhingset kipe ahinadol a, innsung mipa thalheng a thusei le vaibol a pang ahi.
Tucha le becha natoh hi sumlepai ahiloule phatchomna amuna diu ahipo’n, kingailut na
le innsung kiguizop na jal a kibol ahijoi. Tubul, tucha le becha kitiho hi kikhel thei ahi
pouve. Hiche kiguizopna chu innsung a chapa tahpen ho khanggui a chetou peh ding
ahitai. Alangkhat ah, sunggao dinmun hi jingun tobang ahi’n, asopi numei ho le aniteu
innsung kinn a mopohna imacha neilou ahiuve. Sunggao ho hin atuteu innsung a an
jong aneh ngailou, thilpeh jong akisan theilou u ahi. Ahivangin, tute innsung a golvah,
ahiloule kinn aum teng leh jana neitah in atouna diuva lom mun poimotah khat gonpeh
ahi jiuve. Hiche innsung kivaipoh na jatchombeh hi Kuki sung a phung jousen ajui cheh
uvin ahi.

8. MI UPA
Innsung mi upa a pankhah kiti hi loupina lallukhuh kikhuhpeh tobang ahije. Alangkhat
ah, lunggim khoisatna toh jeng ding a peng ahikha e. Amahi anu apa chule apenkhompi
pasalho le numei jouse kingaina ahije. Anu le apa’n alam lhon gou jouse zong ama ding
ahi. Anu le apa amatoh chengkhom ahi. Athi lhon teng leh ama’n akivui ji ahi. Asopi
pasalho’n suhmo thammo itobang hin toh jong leu ama’n alhatdoh ding ahi. Asopi
pasalho’n ji ahin nei tengu leh, anaote ji dingho man lamkai selpi khat cheh atopeh ding
ahi. Asopi jineiho chu mi upa le mi unu’n lung agel lhon ding, amani’n pha asah jat anei
khamkham lhon nei le gou agonpeh lhon a, a-innchon lhon ding ahi. Haosaho jong a
hetsah lhon ding chuleh tu le be hojong amani’n alhenpeh lhon ding ahi. Haosa ho’n
jong khosung a inncheng khat apunbe chu khosung a thuchingpu’n lekhabu a akijih lut
ding ahi. Kho mite chan ding dol chang diu, innson a toleng donleng kitiho jong apoh
lhon ding ahitai.
Asopi anaopate le ajiteu chun chanu ahin neihou lah a atahpenho chun ji ahin nei teng
uleh aji ding te’n, man lamkai ding a ahin khum u selpi chu apalen le anulen in aneh lhon
ding ahi. Aban sese vang chu ama nu le pa mopohna hi ding ahitai. Asopi numei ho chun
ji ahin nei ding teng uleh a-upau leh a-unu chun phatah a ageltoh lhon ding, phading
hinam? Ahilouleh phamo ding ham? tichu aphotchet lhon angaije. Phana’nte ati lhon leh,
pha asahpente chu apeh lhon ding ahitai. Phatah a akilhahdoh cheh lhon ding, satha
jubuh kinho jong abolpeh lhon ding, aman amol jong amani’n akineh lhon ding ahi. Ken
ding le peh ding a lom jouse zong amani’n agonpeh lhon ding ahitai. Hitobang tah a iupa’n ei gimpi jeh uva gollui ho thuchih hitia hi kisei ahi, “Upa le lamsah akineh joupoi”
anatiu ahi. Unu upa kitihi nu le pa khel a um ahi lhon tai. Amani thusei ngailou naopate
naonute’n vangphat na atoh ngaipoi. Nu thu le pa thu ngailou agenthei e, kiti le unu upa
thu ngailou agenthei e, kiti hi kibang ahi.

9. JI KIVET PEH DAN
Ucha chun aji acha adalhah a, thina atotah leh, asopi pasalho lah a khatpen chun avet
ding ahi. Chuche ding thu chu innsung a kihoutoh na kinei masa ding ahi. Chuche thu
chu i-nupate jong hetsah ding ahi. Chule haosaho le Houbung mite jong hetsah a,
chujou leh janggopna kin kichelha ji ahi. Hitobang kibol hi lunggel tampi lut a kibol ahi.
Ajeh chu hiti chun kibol tahih leh, numeinu jong khangdong ahi nahlai jeh a chu, a-inn a
kinungle a, jithah chathah aneinom ding ahi. Chuti taleh acha chu, chaga hi ding/diu
ahitai. Chujeh a chu khatpen in vetaleu chapang jong chu panei/nunei hi ding ahitai.
Chaga nubei pabei kitilou diu ahitai. Pute lang in jong man le muol kiti jong athahbeh a

atuhou diu ahitai. Man akhum bangkhai chengu bou chu akhum diu ahitai. Hitobang
khankho kibol hi gollui pao in “U-thi nao dana, Naothi u-dana” akiti e. Hitobangma hin
ajinu thiho jong achate ding gelna’n ajinu sopi numei kipuikit loi jong aum thei e.

10. MIJI LAHPEH
Hiche hi pasal khat le numei khat kicheng ta a, ama damsung a miji chom dangkhat toh
kicheng ding a kijam mang khu “miji lahpeh” kiti ahi. Aji thinung a achatoh kivah maimai
ahivangleh, chutobang meithai kichenpi vang chu, miji lahpeh akiti theipoi. Ajipa hinsung
a ajinu lahpeh pa chu Haosa ho’n athu atan diu, Vohcha khat a toltheh satha kiti chu,
Haosate inn a abol ding, jubel khat (dangka bel) leo ding ahi. Miji alahpeh jeh a selkhat
leo ding, achate aumtah leh noitwi chanman sel khat leobe ding ahi. Aji masapa toh cha
anei lhon loulai ahivangleh noitwi chanman Siel khat kiti hi leolou ding ahi. Ajinu man
ana khumsa jouse vang chu ajithah pa’n ale ding ahi. Chutobang thu chu anupate jong
aphatcha ahetsah ding, anupate toh ijakai agelkhom diu ahi.

11. JIDA CHUNGCHANG THU
Ajinu’n suhmo imacha jong neilouva deimo man le lungset lou man a kichenpi talou, lup
jong lupkhompi taloupa chun, themmona neilou aloinu chu selpi khat a ada ding ahi.
Aman amol ana khumsa um jongleh anupate chun anungle lou ding ahitai.
12. JOLGAI CHUNGCHANG THU
Hiche hi numei koima toh kicheng loulai a pasal khat toh hung kitongkha a, nao hin
vopho khu “jolgai” kiti ahi. Hitobang dei umlou thil hi, ahung umdoh a ahileh numeinu
innkote chun ana kitohkhah pipa innsung a chu agathahlut diu ahi jenge. Nikhat nini
sung a, atu abeho toh kihoutoh diu, nikho hijat nileh, sa ka tha diu ahi’n chuni leh man le
muol ding a selpi nucha lamkaina a, dahpi hijat, khi hijat chuleh lutom-laisui kiti pon ni
toh na hung kalson diu ahi, tia khaotah a thu apeh diu ahi. Hitobang chondan i-neihou
juilouva aum teitei-u leh, Haosa Court a alhut diu, Haosa’n i-custom dungjui uva thu
atan chu anga diu ahitai. Haosa’n adihpen hi ding a thu atan chu achaina hiding ahitai.
13. GUCHA CHUNGCHANG THU
Hiche kisei hin, pasal jong numei jong ahuop e. Pasalho’n aguhnom thilho chu: (a) Loi (b)
Siel (c) Bong (d) Gari (e) Sana (f) Songmantam kitiho hi ahinom e. Numei ho’n aguhnom

chu–(a) Nihchen ponsil (b) Khi (c) Bilba (d) Sana khi (e) Songmantam khutjem (f) Chang
(g) Anchang (h) Ahcha (i) Anche louhing (j) Chi le malcha kitiho hi ahinom e.
Hitobang gucha ho hi akimatdoh ni leh Haosaho’n amasapen a, vohcha khat a salamsat
kiti hi Haosate inn a athasah diu ahi. Gancha len guho le thil mantam guho chu, guhlei
selpi khat a agap diu, aguhjat thilho le gancha chu anungle ding ahije. Thilneo guho
Haosate inn a ju dangkabel khat a leo ding, athilguh anungle ding ahi.
Numeiho jong chuti a chu thil loupiho le thil mantam aguh-u akimatdoh leh Haosa inn a
vohpi jubel a, salamsat satha abol thouthou diu ahi. Guhlei selpi khat kiti le athil guhjat
thil neipa chu apeh ding ahi. Thilneo chachaho aguh leh, ju dangkabel khat, Haosa inn a
abuh ding, chujou leh athilguh chu aneipa/aneinu anungpeh ding ahi. Haosaho’n
chutobang chondan hoilou chu avel a abolkit louna ding a agihsal diu ahije.
14. MINGOL CHUNGCHANG THU
Mingol kitihi ajad atam e: (a) apen a kipat alung bukim zeplou loi (b) dammo a kon alung
chavai (c) lhangvei kitiho, chuleh (d) avat mongmong a peng loi aum e.
Hitobangho lah a lungdon umpen le kichad umpen chu, golnei ahiloule lhangvei kitiho hi
ahiuve. Hitobang hohi lhathah, lhathi, lhalou phoh akitiuve. Chutobang phat le chun alhu
jiu vin khohelouhel in akisat jiu vin, akam ah chilphon akai in, minute 5 tobang athimil
jiuve. Hitobangho hi gollui khanglai chun thempu ho’n ajatjat in anathoi jiuve. Anathoi
nau themthu chu “Golkhenlang” atiuve. Hitobang athoihou chu abangkhat, adam jiuve.
Leitol a phang asonpeh jiuva, inn kimvel pumpi kanggui alhun khum uva, uihap
avatkhum uva, uithi chu angolpa/nu chu akhokhum jiuva phang kisong chung a chu
uikha chu akao uva atah jiu ahi. Chuchan geija damdoh joulou nu/pa chu akhoh
chehcheh jiu vin, agamlhai loi, inn hal ding goloi, chule mi tha ding a gongloi aum jiuve.
Chutobang chu ahung um teng leh, Haosaho le mingol neite innsung miho chu kihou
jiuva, akhoh chehcheh ahin boldoh masang in BULTUH tau hite tia ahin gellhah jouvu
leh, chu a kon a chu athil chu kigong ji ahitai.
(a) Mingol te inn toh kinai a chu buhneo khat kichungchoi a sah a, lhong dopeh ding ahi.
Ato toh kitoh ding don chu kobem khat vuhom peh ding ahi. Chuche a chu, azun a-eh
athah den ding ahi. Bul kiti chu khengthing bim neo sui ding, hichu thing-ad khat a
kibang ten a adkeh ding, chuche bimneo ki-adkeh teni chu, feet 1 vang a alangto a chu,
akengngong tholbep ding, kobem mun ni bempel a vuhom ding ahi. Bim mongchin teni
chu suhtum tholna kham munni vuhom ding ahi.
(b) Chucheng akigontup jou leh khothempupa chun mingol chu ju-ai a alhim ding,
akong chu pat kihallop sa-o tebep khat akhi ding, amasang lam a akai ding ahi.






Download A comprehensive collection of Puchon Pachon



A comprehensive collection of Puchon Pachon.pdf (PDF, 418.55 KB)


Download PDF







Share this file on social networks



     





Link to this page



Permanent link

Use the permanent link to the download page to share your document on Facebook, Twitter, LinkedIn, or directly with a contact by e-Mail, Messenger, Whatsapp, Line..




Short link

Use the short link to share your document on Twitter or by text message (SMS)




HTML Code

Copy the following HTML code to share your document on a Website or Blog




QR Code to this page


QR Code link to PDF file A comprehensive collection of Puchon Pachon.pdf






This file has been shared publicly by a user of PDF Archive.
Document ID: 0000580634.
Report illicit content