haghpoor piramon aye 60 noor v5 (PDF)

‫فهم قرآن به روش پازل ـ بخش دوم‬
‫جواز تخفیف پوشش و آسودگی زنان در حضور برخی نامحرمان‬
‫پیرامون مفهوم آیه ‪ 06‬سوره نور‬
‫نیما حق پور ـ دی ‪3131‬‬
‫در مقاله «مفهوم محاربه با خدا و فهم چرایی مجازات آن در قرآن» درباره «فهم قرآن به روش پازل» توضیح دادهام‪.‬‬
‫در آنجا کوشش نمودم با روش مذکور مفهوم آیات ‪ 13‬و ‪ 11‬سوره مائده را استخراج و تبیین نمایم‪ .‬حال در بخش دوم از‬
‫سری مقاالت «فهم قرآن به روش پازل» میخواهم به عنوان یک نمونه دشوار‪ ،‬به استخراج معنا و تبیین مفهوم آیه ‪06‬‬
‫سوره نور بپردازم‪ ،‬چرا که در فهم رایج از این آیه‪ ،‬مفهوم آن بسیار ساده و روشن قلمداد میشود‪ ،‬اما با کمی دقت و تأمل‬
‫در مندرجات آیه‪ ،‬با شبهات و ابهاماتی در فهم رایج آن مواجه میشویم که آن را به چالش میکشد و از اعتبار میاندازد‪.‬‬
‫از این رو از نظر نگارنده‪ ،‬بررسی این آیه به روش پازل‪ ،‬هم در دریافت مفهوم درست آن مفید خواهد بود و هم در توضیح‬
‫چگونگی «روش پازل» در موارد دشوار‪.‬‬
‫آیه مذکور میفرماید‪« :‬وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ الالتِي ال يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَنْ‬
‫يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» و فهم رایج از آن بدین گونه است‪ :‬و بر زنان سالخورده یا از کارافتاده (از لحاظ توانایی‬
‫آمیزش جنسی) که امید ازدواج یا زناشویی ندارند‪ ،‬به شرطی که زینتهای خود را آشکار نکنند و خودآرایی ننمایند‪،‬‬
‫گناهی نیست که پوشش خود را فرو نهند‪ ،‬البته برای آنها حفظ عفت بهتر است و خدا شنوای دانا است‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫اما برای این مفهوم رایج از آیه میتوان شبهات و ابهامات زیر را مطرح نمود‪:‬‬
‫‪3‬ـ «نکاح» هم به معنای «ازدواج و پیمان زناشویی» است و هم به معنای «آمیزش و دخول»‪ .‬اگر به معنای «ازدواج و‬
‫پیمان زناشویی» باشد‪ ،‬فلسفه وجودی و کارکرد آن تنها به آمیزش جنسی‪ ،‬آن هم آمیزش به معنای «دخول»‪ ،‬منحصر‬
‫نیست‪ ،‬بلکه هم بعد مادی و جسمی را شامل می شود هم بعد معنوی و احساسی را‪ ،‬هم نیازی غریزی است هم ضرورتی‬
‫اجتماعی‪ ،‬هم در جوانی اتفاق میافتد هم در کهنسالی‪ .‬بنابراین اولین ابهامی که در برداشت آیه مذکور رخ مینمایاند این‬
‫است که حدود و ثغور سالخوردگی چقدر است؟! مبنا و معیار تشخیص آن چیست؟! آیا زنی که توانایی جنسی خود را به‬
‫جهت سالخوردگی از دست داده دیگر نمی تواند ازدواج کند یا به آن امید ندارد؟! آیا مردان کهنسال هیچگاه خواهان‬
‫ازدواج با چنین زنانی نیستند؟! آیا نیاز مردان به ازدواج‪ ،‬منحصر در آمیزش است و دیگر به جذابیتهای ظاهری چنین‬
‫زنانی توجهی نمی کنند که بر این دسته‪ ،‬حجاب داشتن ضرورتی ندارد؟! اگر «نکاح» تنها به معنای «آمیزش و دخول»‬
‫باشد‪ ،‬چه بسیارند زنانی که هنگامی که توانایی جنسی خود را از دست میدهند هنوز آنقدر زیبایی و جذابیت ظاهری یا‬
‫رفتاری دارند که بتوانند فسادگری نمایند یا بدون نیت بد‪ ،‬موجب تحریک دیگران شوند‪.‬‬
‫‪3‬ـ نکته قابل توجه دوم این است که قرآن درباره آن دسته از زنان سالخوردهای سخن میگوید که «امید» به ازدواج‬
‫ندارند نه عدم «توانایی» آنها به آمیزش‪ .‬از وجهی میتوان «امید نداشتن به انجام کاری» را مترادف «عدم توانایی» قلمداد‬
‫کرد‪ ،‬اما الزاماً بار معنایی «امید نداشتن» منحصر در «ناتوانی» نیست‪« .‬امید نداشتن» میتواند هم به جهت شرایط فردی‬
‫باشد‪ ،‬هم خانوادگی و هم اجتماعی‪ .‬مثالً زن سالخوردهای میتواند به علت بدنامی در میان اطرافیانش امید به ازدواج‬
‫نداشته باشد یا به جهت بیماری یا به جهت خواستههای فرزندانش‪ .‬مضاف بر این‪ ،‬ناتوانایی جنسی‪ ،‬دو وجه دارد‪ ،‬یکی؛‬
‫عدم امکان آمیزش‪ ،‬دوم؛ عدم امکان بارداری‪ .‬اگر امکان آمیزش باشد و امکان بارداری نباشد‪ ،‬این ناتوانی الزاماً منجر به‬
‫امید نداشتن به ازدواج نمیشود‪ ،‬چرا که التذاد جنسی میتواند به تنهایی عامل انگیزش به ازدواج باشد‪ .‬عالوه بر اینها‪،‬‬
‫چرا قرآن میفرماید «سالخوردگانی از زنان» و نمیگوید «زنان سالخورده»‪ ،‬مگر برخی از زنان سالخورده‪ ،‬توانایی جنسی‬
‫الزم را برای زناشویی به معنای امکان باروری دارا میباشند؟!‬
‫‪3‬ـ ترجمههای صادقی تهرانی‪ ،‬فوالدوند‪ ،‬بهرام پور‪ ،‬الهی قمشهای‪ ،‬معزی‪ ،‬مکارم شیرازی‪ ،‬مجتبوی‪ ،‬خرمشاهی‪ ،‬آیتی‪ ،‬انصاریان و خرمدل‪ ،‬به‬
‫استناد پایگاه اینترنتی ‪ ، www.tanzil.net‬مؤید این معنا میباشند‪.‬‬

‫‪1‬ـ خدای تعالی سپس میفرماید اگر عفت پیشهکنند برای آنها بهتر است‪ ،‬حال این پرسش مطرح میشود؛ مگر کنار‬
‫نهادن حجاب از سوی این دسته از زنان مترادف بی عفتی به معنای هرزگی و گنهکاری بوده است که اگر چنین نکنند‬
‫برای آنها بهتر است؟! خداوند عدم اظهار زینت و خودآرایی نکردن را شرط جواز کنار نهادن حجاب این دسته از زنان قرار‬
‫داده است‪ ،‬پس آنهایی که شرط را رعایت مینمایند‪ ،‬حجاب نداشتنشان نمیتواند متضمن هرزگی و گنهکاری باشد که‬
‫اگر چنین باشد باری تعالی خود در ابتداء آیه جواز آن را داده‪ ،‬حال آنکه ذات الهی از صدور چنین اجازهای مبراء است‪.‬‬
‫‪4‬ـ اگر این آیه شامل حال زنان سالخوردهای میشود که امید به نکاح ندارند‪ ،‬و در نتیجه مجرد هستند‪ ،‬پس تکلیف‬
‫زنان کهنسالی که شوهر دارند‪ ،‬چه میشود؟! آیا این زنان با اینکه امکان ازدواج ندارند نمیتوانند حجابشان را در نزد‬
‫نامحرمان کنار نهند و آسوده باشند؟! اینان که نه تنها شرایط هم سنهای مجرد خود را از حیث روابط زناشویی دارا‬
‫می باشد و در نتیجه امید به آمیزش ندارند‪ ،‬به عالوه آن با محدودیت در نکاح دیگری بودن نیز مواجهاند‪ ،‬بناءبراین‪ ،‬نه‬
‫تنها ناامیدند بلکه امکان نکاح مجدد را نیز فاقدند‪ ،‬پس چرا این جواز شامل حال آنها نشود؟!‬
‫با توجه به جمیع موارد فوق‪ ،‬برداشت رایج از این آیه‪ ،‬دچار ابهامات‪ ،‬تناقضات و تضادهایی چند است‪ ،‬در حالی که‬
‫کالم حق تعالی حق است و در سخن حق‪ ،‬هیچ تضاد و تناقض و ابهامی وجود ندارد‪ .‬پس باید در پی کشف حقیقت بود و‬
‫مراد باری تعالی را آن گونه که اراده فرموده دریافت‪ .‬از این رو کوشش نگارنده بر آن است که بتواند بیان روشنی از معنا و‬
‫مفهوم حقیقی آیه بدست دهد و برای تحقق این هدف به روش پازل در فهم قرآن متمسک میشود‪.‬‬
‫اما قبل از پرداختن به فهم آیه به روش پازل‪ ،‬طرح پرسشهایی مفید خواهد بود‪:‬‬
‫‪3‬ـ زنان مشمول آیه چه ویژگی های دارند؟ آیا جواز مذکور در آیا تنها شامل زنان مجرد میشود یا متأهل یا هر دو؟‬
‫آیا زنانی را که حایض نمیشوند در بر میگیرد یا زنانی که هر گونه توانایی جنسی را فاقدند؟‬
‫‪3‬ـ معنای «نکاح» در این آیه چیست؟ آیا در اینجا «نکاح» به معنای «پیمان زناشویی» است یا به معنای «آمیزش و‬
‫مجامعت»؟‬
‫‪1‬ـ مراد از «امید نداشتن به نکاح» چه می باشد؟ آیا به مفهوم ناتوانی در ازدواج است؟ یا به معنای ناتوانی در‬
‫آمیزش؟ یا به همان معنای امید نداشتن به ازدواج؟ یا به معنای امید نداشتن به آمیزش؟‬
‫‪4‬ـ منظور از «وضع ثیاب» چیست؟ آیا برهنگی کامل است یا مراتبی از برهنگی؟ آیا فقط مشمول پوشش سر و گردن‬
‫میشود یا نه فراتر از آن را نیز در برمیگیرد؟‬
‫‪ 5‬ـ معنای متبرج چیست؟ آیا تبرج تنها در بیرون خانه معنا دارد یا درون خانه نیز مصداق دارد؟‬
‫‪ 0‬ـ آیا زینت فقط بعد مادی و فیزیکی دارد یا بعد رفتاری و گفتاری را نیز شامل میشود؟‬
‫‪7‬ـ حفظ عفت به چه معنا است؟ آیا بی عفتی متضمن هرزگی و گنهکاری است؟‬
‫‪ 8‬ـ چرا در آخر آیه بر شنوای دانا بودن خدا تأکید میشود؟‬
‫حال برویم به سراغ فهم آیه به روش پازل‪ .‬در مقاله «مفهوم محاربه با خدا و فهم چرایی مجازات آن در قرآن»‪ ،‬در‬
‫ذیل عنوان «مراحل روش پازل کوچک» آمد که‪:‬‬
‫« در روش پازل کوچک‪ ،‬ابتداء باید محدودة گروه آیه را تشخیص داده‪ ،‬آن را از آیات قبل و بعد جدا نمود‪.‬‬
‫برای این کار باید محور اصلی‪ ،‬که گروه آیه حول آن شکل گرفته‪ ،‬معیار قرار گیرد‪ .‬بعد از تشخیص محدودة‬
‫گروه آیه‪ ،‬آن را بنا بر اقتضاء به عبارتهایی تفکیک مینماییم‪ ،‬به طوری که هر عبارت‪ ،‬جدای از عبارتهای‬
‫دیگر‪ ،‬دارای استقالل نسبی در معنا باشد‪ .‬سپس کوشش میکنیم مفهوم درست هر یک از عبارتها را با‬
‫رجوع به کتب لغت‪ ،‬یا استدالل منطقی و یا تمسک به ر وش پازل بزرگ‪ ،‬دریافته و با کنار هم چیدن آنها‬
‫مفهوم درست گروه آیه را فهم کنیم‪ .‬اگر برای هر عبارت معانی متفاوتی متصور بود و ما نمیتوانستیم‬

‫مفهوم مراد حق تعالی را مستقل از سایر عبارتها تشخیص دهیم‪ ،‬ابتداء معانی متصور برای هر عبارت را‬
‫برمیشماریم‪ ،‬سپس با رویکر د خالی از تضاد و تناقض بودن قرآن‪ ،‬به اعتبارسنجی معانی عبارتها‬
‫می پردازیم‪ ،‬بدین روش که معانی متصور برای هر عبارت را با معانی متصور برای دیگر عبارتها‪ ،‬یک به یک‬
‫سنجیده و آن دسته از معانی که با معانی دیگر عبارتها در تعارض و تناقض قرار میگیرند را کنار گذاشته‪ ،‬و‬
‫این روند را ادامه می دهیم تا مفهوم معتبر هر یک از عبارتها استخراج گردد‪ ،‬سپس مفاهیم معتبر عبارتها را‬
‫در کنار هم چیده‪ ،‬درصدد کشف مفهوم منسجم کل گروه آیه برمیآییم‪.‬‬
‫حال بنابر توضیحات مذکور‪ ،‬گامهایی را یک به یک در فهم آیه به روش پازل برمیداریم‪:‬‬
‫گام اول ‪ :‬تشخیص محدوده گروه آیه و تفکیک آن به عبارتها‬
‫در گام اول‪ ،‬محدودة گروه آیه را مشخص مینماییم و آن را به عبارتهای تشکیل دهنده که دارای استقالل نسبی در‬
‫معنا باشند تفکیک میکنیم‪ .‬آیه ‪ 06‬سوره نور که مورد بحث است معطوف است به آیات ‪ 58‬و ‪ 53‬پیش از خود و با آنها‬
‫تشکیل یک گروه آیه را میدهد‪ .‬اما به جهت استقالل نسبی آیه ‪ 06‬از آیات ‪ 58‬و ‪ 53‬و در نتیجه عدم نیاز‪ ،‬تنها آیه ‪ 06‬را‬
‫به عبارتهای تشکیل دهنده آن تفکیک مینماییم‪ .‬البته در ادامه‪ ،‬در فهم مفهوم درست این آیه‪ ،‬به مندرجات دو آیه دیگر‬
‫نیز استناد مینماییم و ارتباط محوری این آیات را با یکدیگر نشان میدهیم‪.‬‬

‫‪3‬ـ وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ‬
‫‪2‬ـ الالتِي ال يَرْجُونَ نِكَاحًا‬
‫‪3‬ـ فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ‬
‫‪4‬ـ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ‬
‫‪ 5‬ـ غَيْرَ مُتَبَرِِّجَاتٍ بِزِينَةٍ‬
‫‪ 6‬ـ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ‬
‫‪7‬ـ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ‬
‫گام دوم ‪ :‬حاالت معانی متصور عبارتها‬
‫چون برای برخی از عبارتهای فوق میتوان حاالت معانی متفاوتی متصور شد‪ ،‬و در نتیجه نمیتوان مفهوم مراد حق‬
‫تعالی را از هر عبارت‪ ،‬مستقل از سایر عبارتها تشخیص داد‪ ،‬در گام دوم‪ ،‬معانی متصور برای هر یک از عبارتها را‬
‫برمیشماریم‪ ،‬سپس در گام سوم با رویکرد خالی از تضاد و تناقض بودن قرآن‪ ،‬به اعتبارسنجی معانی عبارتها میپردازیم‪:‬‬

‫‪1‬ـ وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ‬
‫در معنای این عبارت‪ ،‬نکته اول اینکه اگر معنای «القواعد»‪« ،‬سالخوردگان یا ناباروران» باشد‪ ،‬معنای عبارت‬
‫«سالخوردگانی از زنان» است و نه «زنان سالخورده» و بنابراین همه چنین زنانی مشمول آن نمیشوند‪ .‬حال برای دریافت‬
‫معنای «القواعد» ابتداء به کتب لغت رجوع مینماییم‪:‬‬

‫ـ لغت المنجد (عربی ـ عربی) ‪ :‬قعد‪ /‬قاعد (جمع قعود و قُعَّاد) امراة انقَطَعت عن الوِلد او عن الحَيض او عن الزَّواج‬
‫نَظَراً الي عمرها‪.‬‬
‫ـ لغت المنجد (عربی ـ فارسی) ترجمة بندرریگی ذیل قَعَدَ ‪ /‬القاعِدَة مینویسد‪( :‬جمع؛ قواعد) زن نشسته‪ ،‬زن‬
‫ایستاده‪ .‬و ذیل قَعَدَ ‪ /‬القاعد (جمع؛ قعود) مینویسد‪ :‬زنی که دیگر نمیزاید و شهوت جنسی ندارد و شوی‬
‫نمیخواهد‪.‬‬

‫ـ لغت الرائد (عربی ـ فارسی) ترجمة انزابینژاد ذیل «القاعد» مینویسد‪( :‬جمع؛ قواعد) زنی که از بچه آوردن و‬
‫شوهر کردن بازمانده‪.‬‬
‫همانگونه که مشاهده میشود‪ ،‬معنای «قاعد» که جمع آن «قواعد» باشد و نه «قعود یا قُعَّاد»‪ ،‬زنی است که از بچه‬
‫آوردن و شوهر کردن بازمانده است و معنای «قاعده» که جمع آن «قواعد» باشد‪ ،‬زنان نشسته یا زنان ایستاده است‪ .‬با‬
‫توجه به بار معنایی مشتقات «قعد» در کتب لغت میتوان دریافت که از این وجه به این دسته از زنان «قواعد» گفتهاند که‬
‫یا به نوعی سکون و عدم تحرک از لحاظ زناشویی دچار هستند یا مقیم و ساکن خانه هستند‪ .‬حال با توجه به آنچه‬
‫گذشت‪ ،‬عبارت «الْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ» میتواند معانی زبر را در بر داشته باشد‪:‬‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ زنان بازنشسته از آمیزش و ازدواج‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ زنان بازنشسته از آمیزش‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 1‬ـ زنان بازمانده از ازدواج‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 4‬ـ زنان بازمانده از آمیزش‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 5‬ـ زنان بازمانده از باروری‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 0‬ـ زنان ساکن در خانه‬

‫‪2‬ـ الالتي ال يَرْجُونَ نِكَاحًا‬
‫«نکاح» هم به معنای «پیمان زناشویی» است و هم به معنای «آمیزش»‪« 3.‬ال يَرْجُونَ» هم میتواند به معنای «امید‬
‫نداشتن» باشد و هم در سیاق ادبی به معنای «ناتوانی»‪ .‬بنابراین برای عبارت دوم آیه میتوان چهار ترکیب معنایی را در‬
‫نظر گرفت‪.‬‬
‫‪3‬ـ‪3‬ـ آنان که امید ازدواج ندارند‬
‫‪3‬ـ‪3‬ـ آنان که امید آمیزش ندارند‬
‫‪3‬ـ‪1‬ـ آنان که توانایی ازدواج ندارند‬
‫‪3‬ـ‪4‬ـ آنان که توانایی آمیزش ندارند‬

‫‪3‬ـ فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ‬
‫از عبارت سوم تنها میتوان یک معنا برداشت کرد و مناقشهای بر سر آن نیست‪:‬‬
‫‪1‬ـ‪3‬ـ پس بر آنها گناهی نیست‬

‫‪4‬ـ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ‬
‫به استناد دیگر آیات قرآن میتوان گفت‪« :‬ثیاب»؛ مطلق لباس و پوشش است‪« 3.‬وضع ثیاب»؛ زمین نهادن یا فرو‬
‫نهادن لباس یا پوشش و متضمن مراتبی از برهنگی است‪ ،‬چرا که در آیة ‪ 58‬همین سوره (نور) آمده‪:‬‬
‫يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِِّن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَْْرِ وَحِينَ‬
‫تَضَعُونَ ثِيَابَكُم مِِّنَ الظَّهِيرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّكُمْ ‪...‬‬
‫اى کسانى که ایمان آوردهاید‪ ،‬قطعاً باید غالم و کنیزهاى شما و کسانى از شما که به [سنِ] بلوغ نرسیدهاند سه بار در‬
‫شبانه روز از شما کسب اجازه کنند‪ :‬پیش از نماز بامداد‪ ،‬و نیمروز که جامههاى خود را بیرون مىآورید‪ ،‬و پس از نماز‬
‫شامگاهان‪[ .‬این‪ ]،‬سه هنگام برهنگى شماست ‪( ...‬ترجمه فوالدوند)‬

‫‪3‬ـ الزَّانِي لَا يَنكِحُ إِلَّا زَانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِيَةُ لَا يَنكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ وَحُرِِّمَ ذَلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ (نور ‪)3‬‬
‫‪3‬ـ آیات دیگر قرآن که در آنها «ثیاب» آمده عبارتند از‪ :‬هود ‪ ، 5‬حج ‪ ، 33‬نوح ‪ ، 7‬مدثر ‪ 3‬تا ‪ ، 5‬کهف ‪ 13‬و انسان ‪33‬‬

‫حال حداکثر میتوان سه حالت را برای معنای این عبارت در نظر گرفت‪:‬‬
‫‪4‬ـ‪3‬ـ که فرو نهند تمام لباسهاشان را‬
‫‪4‬ـ‪3‬ـ که فرو نهند بخشی از لباسهاشان را‬
‫‪4‬ـ‪1‬ـ که فرونهند پوشش سر و گردن خود را‬

‫‪ 5‬ـ غَيْرَ مُتَبَرِِّجَاتٍ بِزِينَةٍ‬
‫«تبرج» تنها در یک آیه دیگر از قرآن استفاده گردیده است‪:‬‬
‫يَا نِسَاءَ النَّبِيِِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِِّنَ النِِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا‪ ،‬وَقَرْنَ فِي‬
‫بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الَْْاهِلِيَّةِ الْأُولَى‪( ...‬احزاب ‪ 32‬و ‪)33‬‬
‫اى همسران پیامبر‪ ،‬شما مانند هیچ یک از زنان [دیگر] نیستید‪ ،‬اگر سر پروا دارید پس به ناز سخن مگویید تا آنکه‬
‫در دلش بیمارى است طمع ورزد؛ و گفتارى شایسته گویید و در خانههایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم‬
‫زینتهاى خود را آشکار مکنید‪( ...‬ترجمه فوالدوند)‬

‫آنچه از آیات فوق در خصوص معنای «تبرج» قابل استنباط میباشد؛ «خودآرایی و خودنمایی» است‪ .‬اما این پرسش‬
‫مطرح است که «خودنمایی به سبک زمان جاهلی» تنها در بیرون خانه منع گشته یا در درون خانه هم باید از آن پرهیز‬
‫نمود‪ .‬اگر عطف مابین عبارت «قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الَْْاهِلِيَّةِ الْأُولَى» حاکی از ترتیب مراتب باشد‪ ،‬مراد آیه عدم‬
‫خودآرایی و خودنمایی در درون خانه میباشد‪ ،‬و در غیر این صورت عبارت «وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الَْْاهِلِيَّةِ الْأُولَى» تأکیدی‬
‫توضیحی بر «قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ» خواهد بود که معنای آن منع از تبرج در بیرون خانه خواهد بود‪.‬‬
‫«زینت»؛ هم میتواند جلوههای مادی و جسمی را شامل شود هم جلوههای گفتاری و رفتاری‪ ،‬چرا که آراستگی است‬
‫و آراستگی وجوه مذکور را در بر میگیرد‪ .‬با این اوصاف حاالت زیر را میتوان در معنای عبارت در نظر گرفت‪:‬‬
‫‪ 5‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی با زینتی در بیرون خانه‬
‫‪ 5‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی با زینتی در درون خانه‬
‫‪ 5‬ـ ‪ 1‬ـ بدون خودنمایی با زینتی (چه در بیرون خانه چه در درون خانه)‬

‫‪ 6‬ـ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ‬
‫آنچه از دیگر آیات قرآن بر میآید‪ 3،‬عفت ورزیدن به معنای «خویشتنداری و کنترل خود و تحمل سختیها» است و‬
‫به استناد آیه مورد بحث‪ ،‬عفت پیشگی مترادف «گناه نکردن» نیست‪ ،‬بلکه عفاف در مرتبهیی فراتر از عدم گناه است‪،‬‬
‫بدین معنا که گناهکاری عملی منفی و تخریبگر است در حالی که عفت پیشه کردن عملی مثبت و متضمن سازندگی است‬
‫و لفظ «بی عفتی» به معنای عدم بکار بستن عفت است در جهت سازندگی و نه به معنای «هرزگی و گنهکاری»‪ .‬بنابراین‬
‫عبارت فوق را در یک حالت ترجمه مینماییم‪:‬‬
‫‪ 0‬ـ ‪ 3‬ـ و اگر خویشتنداری نمایند برای آنها بهتر است‬

‫‪7‬ـ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ‬
‫چنین عباراتی در انتهای بسیاری از آیات قرآن مشاهده می شود که بناء بر اعتقاد به دقیق و بجا بودن عبارات قرآن‪،‬‬
‫معنای آنها می تواند در فهم فحوای آیات‪ ،‬بسیار راهگشا باشد چرا که صفاتی از اهلل را برمیشمارد که با موضوع آیه‬
‫سنخیت داشته و وجه نقش باری تعالی را در آن معین می سازد‪ .‬با این توضیحات‪ ،‬چرا در آخر آیه به شنوای دانا بودن خدا‬
‫‪3‬ـ مشتقات ریشه «عفف» در قرآن در سه آیه دیگر نیز آمده است‪ :‬نور ‪ ، 11‬نساء ‪ 0‬و بقره ‪374‬‬

‫تأکید میشود؟!‬
‫‪7‬ـ ‪ 3‬ـ و خدا شنوای دانا است‬
‫گام سوم ‪ :‬اعتبارسنجی حاالت معانی هر عبارت‬
‫پس از برشمردن حاالت معانی متصور برای هر یک از عبارتها در گام دوم‪ ،‬در این مرحله نوبت اعتبارسنجی هر یک‬
‫از حاالت معانی میشود‪ .‬برای این منظور؛ یک به یک حاالت معانی هر عبارت را با حاالت دیگر عبارات در نظر گرفته و‬
‫اعتبار آنها را میسنجیم‪ .‬این مرحله دقت و تمرکز و حوصله بسیار میطلبد‪:‬‬
‫حاالت اول و دوم عبارت «الْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ» (‪3‬ـ‪3‬ـ زنان بازنشسته از آمیزش و ازدواج‪ ،‬و ‪3‬ـ‪3‬ـ زنان بازنشسته از‬
‫آمیزش) با هیچ یک از حاالت عبارت دوم (‪3‬ـ‪3‬ـ آنان که امید ازدواج ندارند‪3 ،‬ـ‪3‬ـ آنان که امید آمیزش ندارند‪3 ،‬ـ‪1‬ـ‬
‫آنان که توانایی ازدواج ندارند‪ ،‬و ‪3‬ـ‪4‬ـ آنان که توانایی آمیزش ندارند) سازگار نیست چرا که در این صورت به نوعی‬
‫عبارت دوم با عبارت اول هم معنا بوده و ذکر آن مفید فایدهای نبوده است‪ .‬همچنین این حاالت حاکی از همان معنای‬
‫رایج است که صحت آنها پیش از این با طرح شبهات به چالش کشیده شد و نادرست قلمداد گردید‪.‬‬
‫بنابر توضیحات پیش گفته در طرح شبهات و ابهامات‪ ،‬حالت ‪ 5‬عبارت «الْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ» که بازماندگی از باروری‬
‫است‪ ،‬موضوعیتی در آیه ندارد‪ .‬بنابراین سه حالت زیر باقی میمانند‪:‬‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 1‬ـ زنان بازمانده از ازدواج‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 4‬ـ زنان بازمانده از آمیزش‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 0‬ـ زنان ساکن در خانه‬
‫هنگامی که حاالت ‪ 3‬و‪« 3‬الْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ» کنار گذاشته شوند‪ ،‬بالطبع حاالت ‪ 1‬و ‪« 4‬الالتِي اليَرْجُونَ نِكَاحًا» هم که‬
‫متضمن «ناتوانی از ازدواج یا آمیزش» است دیگر موضوعیتی ندارند‪ .‬بنابراین دو حالت برای عبارت دوم باقی میماند‪:‬‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ آنان که امید ازدواج ندارند‬
‫‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ آنان که امید آمیزش ندارند‬
‫اما با توجه به عبارت «غَيْرَ مُتَبَرِِّجَاتٍ بِزِينَةٍ»‪ ،‬حالت اول عبارت «أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ» که متضمن برهنگی کامل است‪،‬‬
‫موضوعیتی نخواهد داشت‪ ،‬پس برای عبارت چهارم هم دو حالت باقی میماند‪:‬‬
‫‪4‬ـ‪3‬ـ که فرو نهند بخشی از لباسهاشان را‬
‫‪4‬ـ‪1‬ـ که فرونهند پوشش سر و گردن خود را‬
‫حاالت عبارت پنجم را که عبارت بودند از ‪ 5‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی با زینتی در بیرون خانه‪ 5 ،‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی‬
‫با زینتی در درون خانه‪ ،‬و ‪ 5‬ـ ‪ 1‬ـ بدون خودنمایی با زینتی (چه در بیرون خانه چه در درون خانه)‪ ،‬به صورت زیر‬
‫بازنویسی مینماییم تا از سه حالت به دو حالت کاهش یابد‪:‬‬
‫‪ 5‬ـ ‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی با زینتی در حضور نامحرمان‬
‫‪ 5‬ـ ‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی با زینتی در حضور محارم‬
‫اما با توجه به آیه ‪ 13‬سورة نور مبنی بر جواز آشکار کردن زینت نزد محارم‪ ،‬حالت دوم اخیر موضوعیتی نخواهد‬
‫داشت‪ .‬پس تنها یک حالت میماند‪:‬‬
‫‪ 5‬ـ ‪ 3‬ـ ‪ 3‬ـ بدون خودنمایی با زینتی در حضور نامحرمان‬

‫حال با توجه به حالت باقی مانده از عبارت پنجم‪ ،‬حاالت سوم و چهارم عبارت اول (‪3‬ـ‪1‬ـ زنان بازمانده از ازدواج‪،‬‬
‫‪3‬ـ‪4‬ـ زنان بازمانده از آمیزش) نیز به کنار میروند‪ ،‬چرا که اگر مراد آیه زنان بازمانده از ازدواج باشد که امیدی برای‬
‫ازدواج ندارند و خداوند به جهت خواهش درونی آنها اجازه داده که لباسهاشان را فرو بنهند تا شاید موجب جلب نظر‬
‫مردی جهت ازدواج قرار گیرند‪ ،‬با عبارت «بدون خودنمایی با زینتی در حضور نامحرمان» بالمحل میشود و اگر منظور آیه‬
‫زنان بازمانده از آمیزش ب اشد که امیدی به آمیزش با همسرشان را ندارند‪ ،‬و خداوند به جهت خواهش درونی آنها اجازه‬
‫داده که لباسهاشان را فرو نهند تا جلب توجه همسرشان را برای آمیزش نماید‪ ،‬باز هم تعارض با «بدون خودنمایی با زینتی‬
‫در حضور نامحرمان» وجود دارد‪ ،‬زیرا دیگر تخفیف پوشش چرا؟!‬
‫بنابراین تنها حالت باقی مانده برای عبارت اول؛ «زنان ساکن در خانه» است‪ .‬با توجه به این حالت‪ ،‬حالت دوم عبارت‬
‫دوم هم (آنان که امید آمیزش ندارند) بنا به استدالل فوق‪ ،‬موضوعیتی نخواهد داشت‪ .‬اگر حاالت دوم و سوم باقی مانده از‬
‫عبارت چهارم (‪4‬ـ‪3‬ـ که فرو نهند بخشی از لباسهاشان را ‪4 ،‬ـ‪1‬ـ که فرونهند پوشش سر و گردن خود را) را در کل‬
‫مشابه هم و با مفهوم جواز تخفیف پوشش در نظر بگیریم‪ ،‬دیگر میتوانیم معنای کل آیه را بدست آوریم‪:‬‬
‫گام چهارم ‪ :‬چیدمان معانی عبارت در کنار هم و یافتن مراد آیه‬
‫وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ الالتِي ال يَرْجُونَ نِكَاحًا‬
‫و در خانه نشستگانی از زنان که امید ازدواج ندارند‬

‫فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِِّجَاتٍ بِزِينَةٍ‬
‫پس نیست بر آنها گناهی که فرو نهند (بخشی از) لباسهاشان را بدون خودنمایی با زینتی‬

‫وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ‬
‫و اگر خویشتنداری و تحمل سختی کنند برای آنها بهتر است و خدا شنوای دانا است‬

‫اما هنوز در مفهوم آیه ابهامی قابل طرح است‪ :‬عبارت «وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ الالتِي ال يَرْجُونَ نِكَاحًا» با توجه به ترجمه «و‬
‫در خانه نشستگانی از زنان که امید ازدواج ندارند» دچار ابهام است و آن اینکه؛ این زنان که پیش از این اثبات شد؛ امکان‬
‫آمیزش دارند‪ ،‬چرا امید به ازدواج ندارند؟! در پاسخ این پرسش میتوان گفت بدون در نظر گرفتن این آیه‪ ،‬برای هر زن‬
‫مؤمنی از لحاظ پوشش سه محیط وجود دارد‪:‬‬
‫‪3‬ـ محدوده شخصی یا خلوت؛ امکان برهنگی کامل و آمیزش با همسر (نور ‪)58‬‬
‫‪3‬ـ محدوده خانواده؛ امکان مراتبی از برهنگی و رفتار صمیمانه (نور ‪)13‬‬
‫‪1‬ـ محدوده اجتماع؛ پوشش و رفتار متناسب با محیط اجتماعی (نور ‪ 16‬و ‪ 13‬ـ احزاب ‪ 13‬و ‪)11‬‬
‫حال با در نظر گرفتن آیه مورد بحث‪ ،‬محیط چهارمی نیز برای زنان مؤمن متصور میشود‪:‬‬
‫‪4‬ـ محدوده خویشان‪.‬‬
‫محدودة اخیر هنگامی شکل میگیرد که زنان‪ ،‬چه مجرد و چه متأهل‪ ،‬در میان خانواده و خویشان خویش قرار‬
‫می گیرند‪ .‬حال اگر در میان خویشان حاضر‪ ،‬مردانی‪ ،‬چه مجرد و چه متأهل‪ ،‬حضور داشته باشند که در حال حاضر‪ ،‬عرفاً یا‬
‫شرعاً یا بنا به اقتضای شرایط‪ ،‬امکان ازدواجشان با این زنان وجود نداشته باشد‪ ،‬مانند برادر شوهر‪ ،‬شوهر خواهر‪ ،‬پسر‬
‫عموی کم سن و سالتر‪ ،‬و ‪ ،...‬این مردان می توانند مصداقهایی باشند که زنان مورد بحث در آیه امید به ازدواج با آنها را‬
‫ندارند‪ .‬بنابراین (فا رغ از اینکه به وجوب پوشش سر و گردن برای زنان مؤمن قائل باشیم یا نباشیم) این دسته از زنان‬

‫مجازند بخشی از پوشش خود را فرو نهند یا از پوشش راحتتری استفاده نمایند به شرطی که متضمن خودآرایی و‬
‫خودنمایی نشوند‪.‬‬
‫البته طبیعتاً میزان مجاز کاهش پوشش‪ ،‬عرفی و تابع شرایط میباشد‪ ،‬چرا که این جواز آسودگی منوط به این است‬
‫که موجب فسادگری نشود‪ .‬به همین جهت هم میتوان گفت؛ خداوند از دو جنبه میفرماید اگر عفت بورزند برای آنها بهتر‬
‫است‪ :‬یکی اینکه به هر حال ممکن است این دسته از زنان در تشخیص موقعیت استفاده از چنین جوازی یا میزان کاهش‬
‫پوشش خود دچار خطا شوند‪ ،‬و دوم اینکه؛ استفاده از این جواز مغایر وقار زنان میباشد و ممکن است متضمن افت‬
‫جایگاه شخصیتی ایشان نیز در نزد دیگران باشد‪.‬‬
‫نجوای درونی برخی از این دسته از زنان‪ ،‬این است که در شرایطی که هیچ یک از طرفین امکان عرفی یا قصد ازدواج‬
‫با یکدیگر را نخواهند داشت‪ ،‬و نظری هم به هم ندارند‪ ،‬و روابط آنها هم به جهت خویشاوندی و معاشرت متعدد در‬
‫محیطهای خانوادگی همدیگر‪ ،‬به رسمیت روابط اجتماعی نیست‪ ،‬چرا باید با پوشش اجتماعی که متضمن مراتبی از سختی‬
‫است‪ ،‬بسر برند‪ .‬خداوند شنوای این خواهش درونی آنها است و برای آنها جواز تخفیف پوشش را صادر مینماید‪ ،‬اما بنا به‬
‫علم مطلق خود میفرماید اگر تحمل سختی نمایند برای آنها بهتر است چرا که شأن و جایگاه آنها و سالمت محیطشان‬
‫محفوظتر خواهد بود‪.‬‬
‫با توجه به آنچه گذشت میتوان معنای آیه را به صورت زیر مکشوف دانست‪:‬‬
‫وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِِّسَاءِ الالتِي ال يَرْجُونَ نِكَاحًا‬
‫و در خانه نشستگانی از زنان که امید ازدواج (با نامحرمان خویشاوند پیرامونشان را) ندارند‬

‫فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِِّجَاتٍ بِزِينَةٍ‬
‫پس نیست بر آنها گناهی که فرو نهند (بخشی از) لباسهاشان را بدون خودنمایی با زینتی‬

‫وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ‬
‫و اگر خویشتنداری (و تحمل سختی کنند) برای آنها بهتر است و خدا شنوای دانا است (و درخواست آنها را مبنی بر‬
‫آسودگی میشنود اما در علم او عفت ورزی برای این دسته از زنان بهتر است)‬

‫این بود کوششی در جهت کشف معنا و مفهوم آیة ‪ 06‬سورة نور به روش پازل‪ .‬باشد که مقبول درگاهش افتد‪.‬‬
‫نیما حق پور ـ دی ‪3131‬‬
‫‪nima.haghpoor@gmail.com‬‬