Browar Konin (PDF)

Piwowarstwo i browarnictwo w Polsce.
Historia browaru Józefa-Korab Kowalskiego w Koninie.

Piwo warzono na ziemiach polskich od wieków.Najstarszy dokument
wzmiankujący o piwie w Polsce to kronika Thietmara z Merseburga,opisujący
historię Niemiec i Polski na przełomie IX i X wieku.Thietmar wspomina w niej,że
Bolesław Chrobry-pierwszy król Polski,z racji swojego ogromnego zamiłowania
do piwa,nazwany był Piwoszem (Tragbier). Wzmianka ta świadczy o znaczeniu
piwa w ówczesnej Polsce oraz o istnieniu browaru królewskiego (książęcego)
już za panowania pierwszego króla Polski. W średniowieczu rozwój gospodarczy
miast powodował,że czerpały one coraz większe zyski z produkcji piwa: od zużytej
wody,słodu oraz od zacieru,od transportu piwa,które mogło być przewozone
jedynie wozami miejskimi (schrotwagen). Browar mógł założyć każdy,kto był
obywatelem miasta i posiadał dość pieniędzy na kupno istniejącego lub założenie
nowego browaru.Nie były wymagane żadne dokumenty poświadczające fachowe
wykształcenie.Z czasem coraz większą rolę zaczęły więc odgrywać rady miejskie,
dbające o odpowiednie regulacje prawne. Średniowieczna technika warzenia piwa
pozostała niezmienna do lat dwudziestych XIX w,kiedy to nastąpił wielki przełom
w historii piwowarstwa,który radykalnie zmienił browarnictwo.
Piwo zyskało złocisty kolor,klarowność i wspaniałą,gęstą pianę.Browary przestały
być rzemieślniczymi manufakturami i stały się zakładami przemysłowymi.
Druga połowa XIX w.była dla piwowarstwa polskiego okresem wysokiego rozwoju,którą
stwarzały tanie surowce i robocizna oraz niskie podatki.W latach dziewięćdziesiątych
XIX w. średnie spożycie piwa wynosiło około 34 l. na osobę,jednak miało różny poziom
w różnych częściach kraju: na terenach wschodnich wynosiło 6 l.na 1 mieszkańca
a w Wielkopolsce, na Śląsku i na Pomorzu 119,4 l. W 1891 r.na ogólną liczbę 1181
browarów zarejestrowanych na terenie imperium rosyjskiego 248 były to browary
polskie,co stanowiło 21 %. W 1613 roku Konin otrzymał przywilej propinacyjny
tj. prawo do wyrobu i sprzedaży piwa i gorzałki. Historia piwowarstwa w Koninie
jest niestety mało znana. Mało kto wie, że przed rokiem 1939 Konin słynął ze
wspaniałego piwa wyrabianego w browarze Józefa Korab-Kowalskiego.
Nazwiska właścicieli browaru pojawiają się w II poł.XIX w.Np.pierwszym
naczelnikiem działającej od 1870r.,a oficjalnie powstałej 4 lipca 1874 Ochotniczej
Straży Pożarnej był właściciel browaru August Jahns. Jnnymi właścicielami browaru
byli:Ed.Kummans (1878 r.), Abraham Jakob Korek (1898-1902),Icek Stain (1902 r.),
Wilhelm Paszkowski (1902-07). W 1907 roku Józef Korab-Kowalski nabył od
sukcesorów Paszkowskich (Natalia Paszkowska i Synowie) browar.W roku 1908
rozpoczeła się przebudowa.Uruchomionono słodownię i wybudowano budynek biurowomieszkalny.Tuż obok w dobudowanym budynku uruchomiono produkcję drożdży
piwnych oraz suszarnię chmielu.W budynku tym mieściło się pomieszczenie
laboratoryjne,większe,w którym hodowano kolonie drożdży,magazyn na bloki lodu,
który w zimie piłami wycinano z zamarzniętego zbiornika wodnego i przewożono do
magazynów ,przesypując trocinami lub plewami.Lód ten służył do utrzymywania
odpowiedniej temperatury w pomieszczeniu hodowli drożdzy. W pomieszczeniu piwnicznym
przechowywano beczki z drożdżami,które czekały na wywóz do browaru.
Oficjalna nazwa browaru brzmi:Browar Parowy Józef Kowalski,Słodownia.Zarząd Stefan
Głowinkowski,kierownik techniczny Karol Jerzbek. Stefan Głowinkowski był też
właścicielem rozlewnii i składu piwa w Kole (ul.Asnyka 25)
W 1923 browar poruszany był maszynami parowymi i elektrycznymi.Wymieniono

kadzie dębowe na hermetycznie zamykane zbiorniki metalowe.Wywiercono studnię
artezyjską,dająca świetną wodę.Te udoskonalenia znacznie upraszczały produkcję,
przy tym podczas fermentacji brzeczki w zamkniętym zbiorniku browar uzyskiwał
cenny produkt uboczny-kwas węglowy.Dzięki temu browar mógł otworzyć u siebie
oddział produkcji wód gazowanych.W 1907 r.sprzedano 26.000 wiader piwa
(1 wiadro 55,5 litra),w 1910-81.000, w 1913-110.000, w 1914-125.000.W pierwszym
okresie produkcji piwa spożywane one było praktycznie w miejscu warzenia.
Jednak wraz z rozszerzeniem produkcji i koniecznością transportu w miejsce wyszynku,
pojawiły się beczki (browar w Koninie miał swój warsztat bednarski) Wyrabiane one
były z drewna dębowego.Klepki powstawały poprzez łupanie ściętych i wysuszonych
pni.Beczki wzmacniano metalowymi obręczami i pokrywano żywicą.Pojemności były
różne,w zależności od zastosowania.Do transportu piwa najczęściej używano
100-litrowych.Na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1924 roku o opodatkowaniu
piwa,na beczkach wykorzystywanych do transportu tego trunku musiały być
obowiązkowo uwidocznione w sposób wyraźny i trwały: nazwa browaru,w którym
piwo wyrabiano,rok cechowania beczki i jej pojemność w litrach.Dodatkowo browary
w celach porządkowych i organizacyjnych umieszczały na nich numer beczki.
Pierwsze butelki były korkowane.Korki były zamknięciami praktycznymi,niestety
jednorazowymi,przez co drogimi Do użycia weszło zamknięcie pałąkowe.Było
one na owe czasy bardzo nowoczesne,bo wielokrotnego użytku.Na porcelanowych
korkach,tak jak na wiekach beczek widniały napisy z nazwą producenta.Największa
wytwórnia takich korków spółka zo.o. „Gambrinus”,znajdowała się w Warszawie.
Produkowała kilka rodzajów tego zamknięcia.Różniły się one kształtem porcelanki,
oraz sposobem mocowania go na szyjce butelki.Niektóre browary zamawiały
korki w Dreźnie.Poszczególne browary zamawiały w hutach szkła butelki
z emblematami. Takie usługi świadczyły: Huta Feniks w Piotrkowie Trybunalskim,
Huta Siedlec,Jabłonna, Radomsko,Edwardów. I Wojna Światowa przerwała rozwój
browaru,albowiem ograniczenia okupantów co do jakości i mocy piwa oraz ustawa
przeciwalkoholowa pierwszego Sejmu Polskiego (24 kwietnia 1924 r.-ustanowienie
zakazu sprzedaży napojów mających ponad 2,5 % alkoholu) sprawiły nie tylko zastój,
ale i upadek tej gałęzi przemysłu.Gwałtownie spadło zatrudnienie,brakowało podstawowych
surowców,gdyż zaborcy rekwirowali zapasy ziarna,a wzrost cen żywności doprowadził
do znacznego spadku konsumpcji piwa.Po wojnie nastąpiła hiperinflacja.Ceny na
artykuły spożywcze rosło lawinowo,zubożałe społeczeństwo zmuszone było do
\
zmniejszenia spożycia (sprzedaż piwa we wszystkich regionach państwa spadła do 20%
sprzedaży przedwojennej.Dla ratowania browaru syn właściciela Grzegorz ożenił
się z bogatą żydówką Przeworską. Dopiero od roku 1926 przeprowadzono gruntowną
reorganizację i przebudowę browaru pod kierownictwem Bernarda Ciesielskiego,
Profesora Uniwersytetu Poznańskiego,(dr.chemii,zagraniczne studia i fachowa praktyka)
przystosowując zakład do wyrobu portera,piw ciemnych,piw jasnych,oraz piwa odżywczego
(niskoalkoholowe,zalecane matkom karmiącym i anemicznym dzieciom). Większość
browarów zamawiała karmel (do produkcji piw karmelowych) z Fabryki Mączki
Ziemniaczanej we Wronkach. Browar przerabiał też duże ilości jęczmienia krajowego
na słód,przeznaczony na potrzeby własne,innych browarów i na eksport do państw
ościennych.W latach 1930-tych zaniechano rozlewania piwa do butelek firmowych,
a rozpoczęto produkcję w butelkach gładkich i zastosowano etykiety naklejane na
butelki.Rozwój browaru konińskiego oraz asortymentu piw pod kierownictwem
właściciela,borykającym się niejednokrotnie trudnościami i przeszkodami,kilkakrotnie
został nagradzany na różnych wystawach (np.1912 r. złoty medal na Wystawie
Rzemieślniczej w Kaliszu za Piwo Kryształ Jasny). W 1930 roku Józef Kowalski
podarował Ochotniczej Straży Pożarnej (ówczesn też prezes) pierwszy samochód.
Niestety,kryzys lat trzydziestych dał się odczuć. W połowie lat trzydziestych uw. zarządzanie

browarem przejął syn Józefa Grzegorz Kowalski,który dalej modernizował browar,zwłaszcza
po ślubie z Żydówką (Przeworska),która wniosła pokaźny posag. W 1938 r.jeszcze tylko 144
browary stawiały czoła silnej konkurencji.Spożycie piwa na 1 mieszkańca spadło wówczas
do 4,2 l.Zajmowaliśmy wtedy przedostatnie miejsce w Europie w konsumpcji.
We wrześniu 1939 r., w dniu wybuchu II wojny światowej,tylko 137 browarów polskich
produkowało piwo.Lata 1939-45 (do stycznia) browar był pod zarządem niemieckim.
Nazwa browaru brzmi Brauerei Konin Warthegau. W 1939 roku Grzegorz Kowalski podpisuje
Volkslistę i prowadzi browar przez cały okres okupacji.
Był to okres rabunkowej gospodarki w przemyśle piwowarskim.Niemcy intensywnie
eksploatowali park maszynowy,nie remontując i konserwując.Ziarno wszelkich zbóż ,
w tym także i jęczmienia,było kierowane do przemiału na chleb.Browar musiał przestawić
się na wytwarzanie piwa lekkiego (Koninen Hell).W 1945 roku Grzegorz Kowalski ginie
z rąk rosyjskich wyzwolicieli.
Po wojnie browary nadające się do produkcji przejmował kolejno
Skarb Państwa i przekazywał w zarząd powołanemu przez Ministerstwo Aprowizacji
i Handlu-Państwowemu Zjednoczeniu Przemysłu Fermentacyjnego (w tym też roku
ustanowiono przymusowy zarząd państwowy nad przedsiębiorstwem Browar Konin).
30 stycznia 1946 r.jego funkcję przejął Centralny Zarząd Państwowego Przemysłu
Fermentacyjnego.Koordynował on proces odbudowy i modernizacji browarów,
jednocześnie wprowadzał rejonizację zbytu piwa,aby producentom zapewnić stałych
odbiorców.Przez kilka pierwszych latbyła prowadzona produkcja piwa,która została przerwana
W zakładzie prowadzono rozlewnie piwa wytwarzanego w okolicznych browarach
I dowożonych do Konina w drewnianych beczkach.Dodatkowo była prowadzona produkcja
oranżady i nabijanie syfonów wodą gazowaną CO2. W roku 1948 nastąpiła likwidacja
browaru.W kolejnych latach w pomieszczeniach dawnego browaru produkowano
wina owocowe.Koniński browar mieścił się przyul.Dąbrowskiego 35 w miejscu
dzisiejszego zakładu Vin-Kon S.A. (zakład przetwórstwa owoców i warzyw)