historia (PDF)

UNIA POLSKI Z LITWĄ
Litwa – Ziemie litewskie w I tysią le iu p. .e. zasiedliły ple io a Bałtów. W IX-XII w. terytorium Litwy
dzieliło się a Ż udź i Auksztotę. W XIII w. państewka ple ie e zjed o zył Me dog, prowadzą y walki z
sąsiada i, tj. zako e krzyża ki , Polską i Rusią. Zaję ia lud oś i: yślistwo, uprawa roli, hodowla,
gra ieże. Po ś ier i Me doga państwo litewskie rozpadło się. Za właś iwego twór ę Litwy uważa się
księ ia Giedy i a, który opa ował rozległe zie ie ruskie. Dalsze u a ia ie i wzrost terytorialny
państwa astępował za pa owa ia jego sy ów: Kiejstuta i Olgierda, sy a Olgierda – Jagiełły oraz Witolda.

Polska w XIV wieku
- rządy Ludwika A degaweńskiego 1370-1382) – po ś ier i ostat iego z Piastów (1370, Kazimierz
Wielki w Pols e przejęła władzę węgierska dy astia A degawe ów. Przy zy a: zjazd w Wyszehradzie
(1339; Węgry po ogą Pols e w wal e z Krzyżaka i, a po ezpoto ej ś ier i polskiego króla tron
o ej ie wład a Węgier .

- rządy Jadwigi A degaweńskiej 1384-1399 ; łodszej órki Ludwika. Przeję ie przez ią władzy dzięki
nadaniu rycerstwu polskiemu przywileju koszyckiego (1374).

Unia – hęć połą ze ia pogańskiej Litwy z hrześ ijańską Polską poprzez ałżeństwo Jadwigi z litewskim
księ ie Jagiełłą. Korzyś i – zyska ie sojusz ika, hrystia iza ja tere ów ałty ki h, rozwój ha dlu,
i port produktów leś y h z Litwy; bojarzy litewscy i ruscy zyskaliby przywileje podobne do tych, które
iało polskie rycerstwo

- 1385 r., Krewo – uzgod ie ie waru ków u ii u ia perso al a; wspól y
instytucje)

o ar ha, odrę

e urzędy i

- 1386 – ślu Jagiełły z Jadwigą po zątek pa owa ia dy astii Jagiello ów

- prze iw oś i – sprze iw iektóry h oż owład ów litewski h o awy przed uzależ ie ie
Polski , a zele książę Witold, woj a do owa

Litwy od

- skutki: powsta ie wielkiego państwa, zako

ie

iał powodu, y ajeżdżać a zie ie litewskie

Kolejne porozumienia polsko-litewskie:
- 1401, Wilno – ustale ie zakresu władzy księ ia Witolda, dożywot io
po jego ś ier i władzę o ej ie ta Jagiełło lu jego astęp a

a sprawować rządy a Litwie, a

- 1413, Horodło – Wielkie Księstwo Litewskie oddziel y i rów orzęd y państwe wo e Polski;
wład ę wy ierać ędą przedstawi iele o u krajów; orga izowa ie zjazdów dla szlachty polskiej i
litewskiej; ustale ie a Litwie owy h urzędów; ada ie kilkudziesię iu katoli ki rodo litewski
polskich herbów

Waż e poję ia:
Przywilej koszycki – nadany w 1374 roku przez Ludwika A degaweńskiego: wprowadze ie podatku
stałego – poradlne – grosze z ła a, o iet i a ie akłada ia dodatkowy h opłat ez zgody szla hty,
zwol ie ie ry erzy z udowy i aprawy za ków, ostów i z utrzy ywa ia króla w zasie podróży, zwrot
kosztów wypraw wojennych, wykup szlachty z niewoli.

WIELKA WOJNA Z ZAKONEM KRZYŻACKIM
Przyczyny wojny:
- wzrost potęgi Polski i Litwy po u ii i iepokój Krzyżaków z tego powodu

- osz zerstwa Krzyżaków a te at Litwi ów jako y dalej pozostawali poga a i

- pró y skłó e ia Jagiełły z Witolde

i ojara i litewski i przez Krzyżaków

- spory o utra o e zie ie Ż udź za ra a Litwie; zie ia heł ińska,
zabrane Polsce)

i hałowska, Po orze Gdańskie

- wybór na wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena

Po zątek woj y:
. Powsta ie a Żmudzi,
2. deklaracja Polski, że po oże Litwie w wal e z wrogie

Przebieg:
rozpo zę ie walk – atak sił polsko-litewsko-ruski h a państwo zako e – bitwa pod Grunwaldem (15
lipca 1410; opóź ia ie walk przez Jagiełłę, y z ę zyć wroga; o serwowa ie przez Jagiełłę itwy ze
wzgórza; atak oddziałów litewsko-tatarski h; atak istrza krzyża kiego a zele rezerwowy h wojsk i i h
klęska, roz i ie wojsk krzyża ki h – ieuda a wyprawa Jagiełły a Mal ork – wygrana przez Polaków
bitwa pod Koronowem (1410) – pokój w Toruniu (1411; dla Polski zie ia do rzyńska, dla Litwy Ż udź,
zako
a zapła ić odszkodowa ie za uwol ie ie jeń ów

Sobór w Konstancji (1414-1418)
- przy zy y: hęć rozstrzyg ię ia ko fliktu z Krzyżaka i przed

ajestate

esarza i papieża

- reprezentanci Polski: Paweł Włodkowi , Zawisza Czarny, Mikołaj Trą a

- wystąpie ie Pawła Włodkowi a rektor Akade ii Krakowskiej : uważał, że ie powi
prze o y przy krzewie iu wiary, uważał, że poga ie ogą ro ić włas ego kraju

o się stosować

- sobór nie przyniósł rozwiąza ia dla sprawy polsko-krzyża kiej

Uz roje ie i wyposaże ie ry erzy:
ar ie złożo e z iężkoz roj y h ry erzy;
z roja płytowa,
tarcza,
miecze (jedno - i dwurę z e ,
kopie,
przył i e popular e szpi zaste, tzw. „psie pyski”),
pugi ały (sztylety, inaczej mizerykordie).

EUROPA ZACHODNIA W XIV I XV WIEKU
Głów e pro le y XIV- i XV-wiecznej Europy:

- epidemia dżu y, „ zar ej ś ier i”

- wojna stuletnia

- u ty

iesz za i hłopów

- husytyzm

- pojawie ie się owy h te h ik walki

Epide ia dżu y w Europie 1347-1351. Zawle zo a z Azji Środkowej a Kry

przez Tatarów 1347, do

Italii przedostała się z u iekają y i z Kaffy ge ueń zyka i, rozprzestrze iają się w ałej Europie
Za hod iej i Ska dy awii . Po hło ęła ok. % lud oś i Europy. Objawy: ciemne plamy na skórze,
powiększe ie węzłów hło y h. Sposó rozprzestrze ia ia: sz zury, p hły, rud a iasta, rak higie y.
Skutki: kryzys gospodar zy, społe z y, zaha owa ie rozwoju ha dlu, prześladowa ia Żydów,
o ar za y h wi ą za rozprzestrze ia ie się zarazy, wpływ a kulturę śred iowie za ru h i zow ików,
w sztu e wątek tań a ś ier i .

Wojna stuletnia: 1337-1453
- przyczyny:
kryzys polityczny Francji osła ie ie władzy królewskiej ,
wpływy o ar hy a gielskiego we Francji,
słabe wojsko i rozwój Anglii;
rosz ze ia a gielskiego wład y do tro u francuskiego

- ajważ iejsza itwa: pod Cre y 1346, przegrana Francji);

- li z e porażki Francuzów; w koń u wygra a Francji (rola Joanny d'Arc: pokonanie Anglików i uwolnienie
obleganego przez i h Orlea u; poj a a trafiła do iewoli, wyto zo o jej pro es o zary i spalo o

- skutki: z isz zo a gospodarka o u państw, utrata zie
wprowadzenie armii zawodowych z najemnikami

Bu ty

a ko ty e ie przez A glię; zu oże ie Francji;

iesz za i hłopów:

przy zy y: zu oże ie, spustosze ie Anglii i Francji, podnoszenie podatków, upadek handlu, rabunki i
napady najemników na wsie i miasta

buntownicy: Francja – żakeria, Anglia – John Ball, Wat Tyler

wy ik: stłu ie ie powstań, powstań y ie osiąg ęli swoi h elów

u t prze iw Koś iołowi: teolog angielski Joh Wiklef, prag ie ie z ia w Koś iele

Husytyzm
Jan Hus – reformator religijny w Czechach, 1369–1415

husytyzm – ruch religijno-społe z y w Cze ha h a po z. XV w. do agają y się prawa do swo od ego
głosze ia zasad wiary, przetłu a ze ia Bi lii a języki arodowe, ode ra ia du howieństwu ajątków i
władzy, wprowadze ia eu harystii w dwó h posta ia h

skutki: uwięzie ie Ja a Husa i spale ia a stosie, powsta ie w Cze ha h Ja Żiżka , zwy ięstwo
u iarkowa y h zwole ików Husa i porozu ie ie z papieże

Techniki walki:

- stosowanie broni palnej,
- zwiększe ie z a ze ia pie hoty za iast jazdy ,

- piki i wozy taborowe (wozy transportowe, zza których ostrzeliwano wroga),
- hakow i e lżejszy rodzaj ro i pal ej .

NOWE POTĘGI W EUROPIE WSCHODNIEJ
Nowe potęgi:
- państwo Turków os ański h

- Wielkie Księstwo Moskiewskie

Tur y os ańs y
- lud, który przy ył do za hod iej Azji M iejszej. Rozproszo e ple io a zjed o zył pod koniec XIII w.
emir Osman I

państwo Os a a:
a s e tralizowa e, a zele sułta o ieogra i zo ej władzy,
sil a ar ia z oddziała i jazdy le i y sułta a – spahisi i pie hura i ja zarzy, hłopi, fa aty y
religij i, gotowi a ś ierć w o ro ie wiary)

powiększa ie państwa:
- Azja Mniejsza
- Bałka y: Ser ia, Bułgaria

itwa a Kosowy

Polu, 1389;

- itwa zjed o zo y h wojsk węgierski h, włoski h, fra uski h, a gielski h, ie ie ki h z
pod Nikopolis, 1396)

Turka i

- atak a Węgry rządzą y a Węgrze h sy Jagiełły, Władysław III, zerwał zawarty pokój z Turka i,
itwa pod War ą 1444,
- klęska wojsk polsko-węgierski h,
- ś ierć Władysława;
- dowódca Jan Hunyady powstrzy ał atak Turków – chwilowe powstrzymanie
Turków przez Mo gołów
- atak Turków na Konstantynopol (1453 r. upadek iasta, które stało się stoli ą
i periu os ańskiego i zostało azwa e Sta ułe )

Wielkie Księstwo Moskiewskie:

- spadek znaczenia Mo gołów na ziemiach ruskich

- wzrost znaczenia Księstwa Moskiewskiego i Litwy (podboje Litwy w Europie Wschodniej)

- unia Księstwa Moskiewskiego z Wielki
Moskiewskie)

Księstwe

Włodzi ierski

(1328, powstaje Wielkie Księstwo

- rywalizacja Wielkiego Księstwa Moskiewskiego z Litwą, która też prowadziła ekspa sję

- wyzwole ie państwa oskiewskiego spod wpływów Mo gołów (1380, Dy itr Doński, zwy ięstwo w
bitwie na Kulikowym Polu)

- państwo

oskiewskie pod ija kolej e państwa ruskie;

-

ałżeństwo Iwa a III Srogiego z órką esarza iza tyjskiego;

- Iwa IV Groź y jako pierwszy przyj uje tytuł cara;
- Moskwa ajważ iejszy

iaste

Rusi

azywa a też trzecim Rzymem)

Waż e:

Datę upadku Ko sta ty opola 1453 uz aje się za sy

oli z ą datę koń a śred iowie za.

WOJNA TRZYNASTOLETNIA
Przyczyny:

- ierozwiąza y ko flikt z Krzyżaka i o Po orze Gdańskie i zie ię heł ińską

- akłada ie przez Krzyżaków oraz wyższy h podatków a podda y h państwa zako

- ła a ie przez Krzyżaków praw, które w ześ iej przyz ali swoi

ego

podda y

- prag ie ie przyłą ze ia Prus do Polski ze stro y ieszkań ów państwa zako
się i zyska ia przywilejów, jakie posiadała polska szla hta

ego hęć wz oga e ia

- proś a taj ej orga iza ji pruskiej Związku Pruskiego, Ja Bażyński w 1454 roku, by polski król
Kazimierz Jagielloń zyk przyłą zył Po orze Gdańskie i Prusy do Koro y Polskiej i korpora ja –
6.03.1454)